ص:2

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

ص:7

ص:8

به کارگیری جهت دار رسانه های گروهی برای اثرگذاری مستقیم و غیرمستقیم بر مخاطبان از ابزارهای اصلی جنگ روانی به شمار می روند، به گونه ای که برخی جنگ روانی را جنگ رسانه ای دانسته که برای القای دیدگاه های سیاسی، ایجاد بحران و آشوب های اجتماعی و تحریف واقعیت به کار گرفته می شوند.

دست اندرکاران جنگ روانی می کوشند با رسانه های گروهی افکار عمومی را به طور غیرمستقیم به تسخیر درآورند و باورهای سیاسی و فرهنگی خود را جای گزین عقاید مردم کشور مورد تهاجم کنند. در این راستا، صاحبان رسانه های سلطه گر در کشورهای جهان سوم اندیشه هایی همچون مصرف گرایی، فرد گرایی افراطی، خشونت طلبی و نخبه گرایی را گسترش می دهند که از عوامل غیرمستقیم سلطه استعمار جدید به شمار می روند.

پژوهش حاضر کاری است از آقایان علی ایلخانی پور و امید عبداللهی در جهت آشنایی مخاطبان با ابزارها و اهداف جنگ رسانه ای و ارایه راهکارهای مقابله با آن. با سپاس از این دو پژوهشگر ارجمند امید است به کار اصحاب رسانه بیاید و بهره لازم را از آن ببرند.

انّه ولیّ التوفیق

اداره کل پژوهش

مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

ص:10

امروزه فن آوری های ارتباطی جدید، امکان پخش برنامه های ماهواره ای رادیو و تلویزیونی را به صورت گسترده فراهم آورده و به ابزاری نیرومند برای تهاجم و جنگ رسانه ای تبدیل شده است. این تهاجم رسانه ای، پی آمدهای منفی فراوانی برای جامعه ما به ویژه نسل جوان داشته است. در کنار پرداختن به این موضوع، راهکارهای مقابله با اثرگذاری منفی ماهواره را نیز در حوزه نرم افزاری و سخت افزاری بررسی می کنیم.

در حوزه روابط بین الملل نیز متفکران انتقادی در مکتب های مختلف از جمله سازنده گرایی (constractivism) و پست مدرنیسم (Post modernism) به خوبی به شیوه برساخته شدن (Construct) «واقعیت» و نقش هویت، نشانه ها، انگاره ها، زبان، گفتمان و تصویرسازی رسانه ای پرداخته اند. در این میان، رسانه ها از جمله تلویزیون های ماهواره ای در بر ساختن «واقعیت» نقش بسیار مهمی ایفا می کنند که این اثر، تلاش دارد برخی ابعاد آن را بررسی کند.

در این راستا، کتاب حاضر در سه فصل سامان دهی شده است و با پرداختن به ابعاد مفهومی و نظری جنگ روانی، جنگ رسانه ای و... به بررسی و معرفی انواع شبکه های رادیو و تلویزیونی می پردازد و به آسیب های اجتماعی - فرهنگی، اقتصادی و سیاسی آنها توجه می کند. در پایان، اثر نگارنده به ارائه راه کارهایی برای استفاده حداکثری از ظرفیت های موجود در حوزه رسانه ای می پردازد و راه کارهایی را برای تقویت رسانه ملی و توسعه پوشش رسانه ای مطرح می کند.

ص:12

موفقیت نبرد در حوزه نرم افزاری و روانی، مهاجم را از پرداختن هزینه های سنگین در حوزه سخت افزاری بی نیاز می کند. دو طرف درگیر در جنگ، به ویژه وقتی که درگیری های فیزیکی شان به بن بست رسیده است، دریافته اند که به جز کشتن، مجروح ساختن و اسیر کردن حریف، می توان از روش های کم هزینه تر دیگری نیز برای رسیدن به هدف بهره برد که آن جنگ روانی است. می دانیم که جنگ روانی با این نام و به کمک فنون جدید در گذشته های دور مرسوم نبوده، ولی بخشی از فرآیند ستیز طرف های جنگ بوده است.

علمی قهری است که خصم را وامی دارد تا از اراده ما پیروی کند.(1) _فرهنگ علوم اجتماعی، _جنگ را آزمودن نیرو با استفاده از اسلحه، میان ملت ها یا گروه های رقیب در داخل کشور تعریف کرده است.(2)_ فرهنگ علوم سیاسی_، جنگ را  مبارزه مسلحانه بین کشورها یا مردم یک کشور برای رسیدن به اهداف سیاسی و اقتصادی تعریف می کند.(3) بررسی این دانش واژه نشان می دهد کاربرد آن از نظر مفهومی، حتی از دوره پیش از میلاد مسیح، تنها در زمینه برخوردهای نظامی نبوده است. _سن تزو_(4) نیز قواعدی را درباره جنگ مطرح می کند. رکن اساسی نظریه های او را اصل فریب، اغفال و تهاجم روانی تشکیل می دهد. او می گوید: «فرمانده ارتش دشمن را تحریک کنید؛ موازنه فکری، عقلی و عصبی او را به هم بزنید و او را گیج و گمراه کنید».(5)

برخی، جنگ روانی را «جنگ کلمه و عقیده» نامیده اند که می تواند به صورت مخفی یا آشکار، شفاهی یا کتبی با توجه ویژه به عقل انسان، درصدد برقراری نوعی ارتباط عاطفی با مخاطب برآید؛ ارتباطی که بتواند تا ژرفای وجود انسان نفوذ کند.(6) به باور یکی از پژوهشگران حوزه ارتباطات، جنگ

ص:15

روانی، کوششی نظام مند و برنامه ریزی شده برای تخریب یا تضعیف روحیه حریف یا دشمن است.(1) پس از جنگ جهانی دوم، کارشناسان جنگ روانی پذیرفته اند که مفهوم اساسی جنگ روانی، دست کاری باورها با به کارگیری رسانه های ارتباطی است.(2) در مباحث آکادمیک، تعریف های  گوناگونی از جنگ روانی ارائه می شود، ولی محور همه تعریف ها، «اثرگذاری بر عواطف و عقاید» و «اعمال فشارهای روانی» برای هدایت جامعه مورد نظر به سوی «اهداف» طراحان جنگ روانی است.(3)

از تحلیل محتوا و جمع بندی تعریف های موجود، جنگ روانی را می توان دارای ویژگی های زیر دانست:

1. طراحی شده است؛

2. خطابی و تبلیغی است؛

3. در خدمت جنگ قرار دارد؛

4. حالت ها، احساسات، باورها و رفتارها را هدف قرار می دهد.

_رونالد پروس _در مقاله ای با عنوان «ارزیابی تازه جنگ روانی»، 18 واژه معادل برای جنگ روانی نقل می کند که گروه ها و افراد مختلف به کار برده اند. این واژه های جای گزین عبارتند از: جنگ سرد؛ جنگ عقاید؛ مبارزه برای تسلط بر عقاید و اراده انسان ها؛ جنگ اذهان؛ جنگ فکر؛ جنگ عقیدتی؛ جنگ عصبی؛ جنگ سیاسی؛

ص:16

اطلاعات بین المللی؛ اطلاعات ماوراء بحار؛ مبارزه حقیقت؛ تبلیغات؛ تبلیغات بین المللی؛ جنگ تبلیغات؛ جنگ لفظی؛ تجاوز غیرمستقیم؛ تحریک (آشفتگی)؛ ارتباط بین المللی.(1)

قرآن کریم نیز اشاره دارد که مشرکان از فنون جنگ روانی مانند: شایعه پراکنی، تفرقه افکنی، اتهام زدن و مانند آن استفاده می کردند.(1) خداوند در قرآن از راهبرد شایعه پراکنی منافقان سست ایمان پرده برمی دارد و با انتقاد از آنها می فرماید:

و چون خبری [حاکی] از ایمنی یا وحشت به آنان برسد، انتشارش دهند و اگر آن را به پیامبر و اولیای امر خود ارجاع کنند، به یقین، از میان آنان کسانی هستند که [می توانند درست و نادرست] آن را دریابند و اگر فضل خدا و رحمت او بر شما نبود، همانا جز [شمار] اندکی، از شیطان پیروی  می کردید. (نساء: 83)

در دوره معاصر، رشد تبلیغات روانی در کنار جنگ فیزیکی ادامه دارد. اصطلاح جنگ روانی، واژه ای آلمانی است. آلمانی ها که در جنگ جهانی اول شکست خورده بودند، در جست وجوی عوامل شکست خویش برآمدند. آنها دریافتند با وجود ابزار مدرن تسلیحاتی، از اهرم های تبلیغاتی بی بهره بوده اند. _هیتلر _که خود در برانگیختن احساسات و عواطف روانی آلمان ها بسیار ماهر بود، وزارت خانه ای برای «برنامه ریزی تبلیغاتی» تأسیس کرد و ریاست آن را به _گوبلز_ - اعجوبه تبلیغاتی آلمان - سپرد.(2) در طول جنگ جهانی اول، تبلیغات جنگ روانی به بالاترین سطح خود رسید.(3)  (4)روان شناسان و کارشناسان

ص:18

ماجراجوی آلمانی و امریکایی با پژوهش های گسترده درباره مهارت های تبلیغاتی کوشیدند بهره گیری از توانایی های تبلیغاتی و استفاده از مهارت های جنگ روانی را برای کشورهای درگیر در جنگ ضروری جلوه دهند. در جنگ جهانی اول، هواپیماهای امریکایی میلیون ها اعلامیه را میان جنگ جویان آلمانی و اتریشی پخش کردند. این اعلامیه ها، نه تنها این جنگ جویان را در ادامه مبارزه سست می کرد، بلکه موجب می شد آنها از افسران ارشد خود نافرمانی کنند. «ترس»، «تردید» و «اغوا»، پی آمد جنگ روانی امریکا علیه آلمان و اتریش در جنگ جهانی اول بود. امریکا در نبرد با ویتنامی ها نیز از شگردهای تبلیغاتی بهره جست. _پیتر واتسون_، جامعه شناس  انگلیسی در کتاب _تشنج افکار _می نویسد: «تنها در ماه مه 1968م. سیصد میلیون جزوه جنگ روانی روی سر مردم ویتنام ریخته شد.» تأثیر این فعالیت های گسترده تبلیغاتی را هنگامی بهتر درمی یابیم که بدانیم مردم امریکا با اینکه هر روز در تلویزیون های خود می دیدند دهکده های ویتنام با خاک یکسان می شود، ولی هیچ واکنشی نشان نمی دادند. در مقابل، در همان زمان، وقتی روان شناسی برای یک آزمون روانی، سر کبوتری را در برابر کلیسا جدا کرد، واکنش ها و ملامت های شدید مردم امریکا را در پی داشت.(1) امروزه نیز وقتی سازمان «سیا» یک سوم بودجه خود را در خارج از امریکا هزینه می کند تا ماهیت جریان های سیاسی را وارونه جلوه دهد،(2) اهمیت جنگ روانی بهتر روشن می شود.

ص:19

دیگری منحصر نخواهد بود.

شود تا مشخص شود آیا زمینه طرح آن مناسب است یا نه؟(1) از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا امروز، رسانه های غربی همواره نظر واحدی را به شگردهای مختلفی مطرح می کنند. حمایت از تروریسم، مخالفت با روند صلح خاورمیانه و تلاش برای دست یابی به سلاح های کشتار جمعی، اندکی از انبوه اتهام هایی است که پیوسته از رسانه های گروهی غرب علیه ایران اسلامی تکرار می شود.

راهبردهای جنگ روانی است.(1)

در جریان نیست. جنگ رسانه ای تنها جنگی است که حتی در شرایط صلح، میان کشورها به صورت غیررسمی ادامه می یابد. هر کشوری با استفاده از رسانه هایش می کوشد هدف های سیاسی خویش را پیش ببرد.

هر کدام از کارشناسان عرصه های مختلف از چشم اندازهای گوناگونی به پی آمدهای گسترش حوزه نفوذ رسانه ها توجه کرده اند. سیاست مداران به مشارکتی، القایی، تبلیغی(1) و چه بسا تمامیت گرایانه یا اقتدارگرایانه بودنکاربردهای آن توجه داشته اند.(2) دست اندرکاران تبلیغات کوشیده اند با رسانه های گروهی، افکار عمومی را به طور غیرمستقیم، به تسخیر درآورند و باورهای سیاسی، فلسفی، دینی و فرهنگی خود را جای گزین باورهای مخاطب سازند. آنان فعالیت خود را با شناخت عواطف و احساسات مخاطب آغاز می کنند و سپس در خواسته های گروه مخاطبان، چنان اثری می گذارند تا نگرش و باور آنها را تغییر دهند و سپس به تغییر رفتارها و کنش هایشان وادارند.(3)

اطلاعاتی که هدف گیری دقیقی دارد، به اندازه سلاح هایی که هدف گیری  دقیقی دارند، مهم است. رسانه های جدید نیز این امر را به میزان بی سابقه ای امکان پذیر کرده اند؛ زیرا رسانه های گروهی افزون بر وظایف مهم خبری و آموزشی و رهبری فکری که در سازندگی و آمادگی افراد برای زندگی اجتماعی نقش اساسی دارند، وظایف تبلیغی نیز انجام می دهند. رسانه ها با اجرای این وظایف، بیشتر از نظر روانی بر افراد اثر می گذارند. البته هرگاه به

ص:24

منظور جلب توجه یا ایجاد باور و اطمینان به کار روند، نقش تبلیغی دارند.(1) آگاهی از اهمیت اثرگذاری فکری از طریق رسانه های گروهی، بسیاری از پژوهشگران و کارشناسان ارتباطات را بر آن داشت تا محتوای برنامه های رسانه ها، به ویژه اخبار روزنامه ها، رادیوها و تلویزیون ها، داستان های رادیویی، سریال های تلویزیونی، کتاب ها و مجله ها را با دیدگاه انتقادی تجزیه و تحلیل کنند. این بررسی ها نشان می دهد در بعضی کشورهای جهان سوم، رسانه های گروهی، ارزش ها و اندیشه هایی همچون مصرف گرایی، فردگرایی افراطی، خشونت طلبی و نخبه گرایی را گسترش می دهند که از عوامل غیرمستقیم سلطه استعمار جدیدند و در فرآیند توسعه آنها، اثر نامطلوب بر جای می گذارند. اکنون کارشناسان ارتباطی کشورهای در حال توسعه با آگاهی از این آثار منفی، نسبت به کاربرد ارتباطات جمعی در برنامه های توسعه ملی شان، محتاط تر شده اند. آنها با پژوهش های جدید خود دریافته اند که بسیاری از پیام های ارتباطی که پیش تر فرض می شد در پشتیبانی از توسعه ملی، آثار مثبت دارند، در عمل، تنها به ترویج «غرب گرایی» و حفظ ساختارهای اجتماعی واپس گرا کمک کرده اند.(2)

 نظریه های گوناگونی در حوزه ارتباطات کوشیده اند جایگاه و میزان قدرت و نفوذ رسانه ها را تبیین کنند. پیش از جنگ جهانی دوم، ساز و کار بحران چنان بود که نظریه پردازان تحت تأثیر شرطی شدن در حوزه

ص:25

روان شناسی قرار می گرفتند. برای مثال، آنها به تأثیر نامحدود رسانه هایی چون رادیو و تبلیغات _گوبلز _در آلمان نازی باور داشتند. ازاین رو، عامل قدرت رسانه ها را بر پژوهش های علمی در ارتباطات گسترش می دادند، ولی پس از دهه 1950م. ، از اهمیت این عامل در نظریه های ارتباط جمعی تا حدودی کاسته شد و پاره ای از قدرت رسانه ای، به «رهبران فکری» اختصاص یافت.

عامل دیگر، توزیع قدرت در سطوح مخاطبان و رسانه ها بود، هر چند نوع، ابعاد و میزان این قدرت نزد مخاطبان به روش های متفاوتی تفسیر می شد. به طور کلی در سطح جهانی و ملی، احزاب، گروه ها، نهادهای مدنی و نیز دولت مردان به قدرت رسانه ها در انتقال پیام و ایجاد تغییر در رفتار مخاطبان اعتقاد دارند.(1) همچنین در حوزه همکاری رسانه های خبری و قدرت های سیاسی، دیدگاه های گوناگونی مطرح شده است. این نظریه ها، گاه رسانه ها را بر سیاست اثرگذار دانسته اند و گاه تأثیر سیاست را بر رسانه ها بررسی کرده اند.(2)

نگرش های انتقادی به چگونگی عملکرد رسانه ها، تنها به جنبه های یادشده محدود نمی شود._ مار کوزه،_ منتقدی که بیشترین انتقادهایش به جامعه صنعتی غرب و فن آوری های جدید است، اعتقاد دارد فن آوری های مدرن از جمله فن آوری های رسانه ای و ارتباطاتی، افراد را به طور مؤثر و خوشایند مهار می کنند و راه را بر توتالیتاریسم هموار می سازند؛ یعنی این نظام  رسانه ای و دیگر نظام های تولید انبوه، به فروش و تحمیل نوعی نظام اجتماعی می پردازند

ص:26

که در عین سرکوبگری و سلطه جویی، دل پذیر به نظر می رسند. نقش اصلی رسانه ها در نظام سرمایه داری، برانگیختن و برآورده کردن یک سویه نیازهای کاذب در مخاطب است. نمونه این مسئله، تبلیغات گسترده تلویزیون در اجتماعی کردن، خاموش کردن و همراه کردن مخاطب با خط مشی نظام حاکم است. در کل، انتقادهای مارکوزه از رسانه ها بیشتر از آنجاست که رسانه های گروهی، شکلی تازه از مراقبت جمعی است. این رسانه ها هستند که نیازهای کاذب، اندیشه تک بعدی، تخدیر انسانی و رفتارهای متناسب با بازتولید سرمایه داری جدید را می آفرینند.(1)

پیچیدگی جنبه های گوناگون «جنگ رسانه ای» سبب نشده است تصمیم گیری درباره «طراحی»، «تدوین راهبرد»، «چارچوب ها»، «سازوکارهای کاربردی»، «راهکارهای عملیاتی کردن اهداف و مأموریت های تعریف شده»، «استفاده کامل از توان هر رسانه با توجه به امکانات انتشار چاپی، صوتی، تصویری، چندرسانه ای، اینترنتی و آنلاین» تنها به ژنرال های نظامی واگذار شود. جنگ رسانه ای مقوله ای است که همکاری هماهنگ و نزدیک بخش های نظامی، سیاسی، اطلاعاتی، امنیتی، رسانه ای و تبلیغاتی یک کشور را می طلبد.(2)

جنگ رسانه ای، جنگ بدون خون ریزی، جنگ آرام و جنگ بهداشتی تلقی می شود؛ جنگی که روی صفحه روزنامه ها، از میکروفون رادیوها، در

ص:27

صفحه نمایش تلویزیون ها و بر عدسی دوربین ها جریان دارد. مردمی که زیر  بمباران جنگ رسانه ای قرار دارند، چه بسا از وجود جنگ سنگینی که در فضای تنفسی آنها جریان دارد، ناآگاه باشند. هدف جنگ رسانه ای، تغییر رفتار دولت هاست، ولی در عمل، به جای هدف قرار دادن مستقیم دولت ها،ملت ها را هدف بمباران قرار می دهد؛ زیرا مسلّم است اگر بتوان افکار عمومی را درباره موضوع یا پدیده ای قانع کرد یا به آن جهت خاصی بخشید، دولت ها نیز تحت فشار افکار عمومی به آن سو کشیده خواهند شد.(1)

این شعار که مطبوعات، رکن چهارم مشروطیت و دموکراسی در جامعه  است، اسطوره ای بیش نیست. کارکرد، کاربرد و کارنامه مطبوعات و رسانه ها، با الگو، روش و اهداف آنها و با نظام سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که در چارچوب آن عمل می کنند، رابطه دارد. برای مثال، در یک قرن اخیر، به طور کلی مطبوعات و رسانه های دنیا، جز در چندین مورد استثنایی، همواره در خدمت سلطه گران ملی و بین المللی بوده اند.(1)

ص:29

می سازد. این همان شیوه تجربه شده ای است که به مقتضای آن، رادیو - به عنوان ابزار ارتباط جمعی - بر دیگران اثر می گذارد.(1)

عوامل بیرونی دیگری نیز بر روش درک پیام رادیویی اثر می گذارد. البته منظور ما از پیام در اینجا، تنها سخنرانی نیست، بلکه موسیقی و انواع صداهای اثرگذار را نیز شامل می شود. فردی که گزارشی را در روزنامه می خواند، کاملاً غرق در خواندن می شود، در حالی که فردی که به رادیو گوش می دهد، می تواند در همان زمان به کار دیگری نیز مشغول باشد. بنابراین، شنونده تنها بخشی از توجه خود را بر آن پیام متمرکز می کند. پس اثر این امر بر فهم او آن قدر نخواهد بود که در دیگر رسانه های خبری، مانند مطبوعات، تلویزیون و سینماست. در این موارد، فرد باید حواس خود را به طور کامل متوجه رسانه کند تا مطلب را بفهمد. ازاین رو، باید ذهن خود را به تفکر درباره موضوع وادارد تا بر محیط اطراف خود علم حاصل کند.(2) به ایندلیل، مجری رادیو باید به جنبه هایی توجه کند که فهم مطلب را آسان سازد و توجه شنوندگان را در فهم مطلب به خود جلب کند تا سرانجام آنان را به واکنش وادارد. شیوه پیام رادیویی برای اثرگذاری مطلوب مهم است. پیام  ساده و استفاده از موسیقی هنگام پخش می تواند با تحریک عاطفه افراد، آنان را در فهم مطالب کمک کند. موسیقی، شنوندگان را به شنیدن موضوع های سیاسی علاقه مند می سازد. از این رو، فرستنده های موسیقی به تحلیل سیاسی می پردازند؛ زیرا برای ایشان

ص:32

مهم است که هنگام پخش، بتوانند با اثرگذاری بر احساسات مردم، از آنان برای عملی کردن اهداف تبلیغی خود بهره ببرند.(1)

برای اینکه یک رادیوی بیگانه بتواند در میان مردم یک سرزمین مخاطب بیابد، باید اصول، عوامل و شرایطی را رعایت کند. برای مثال، نیازهای روانی مردم را بررسی کند و از خلأهای موجود بهره گیرد. همچنین زمان پخش با وقت آزاد شنوندگان تناسب داشته باشد و مخاطبان، محتوای برنامه ها و ویژگی های آن را تأیید کنند.(2) رادیو به ویژه در کشورهایی که بی سوادان درصد بالایی از جمعیت را تشکیل می دهند، اثرگذار است. میزان اثرگذاری رادیوهای بیگانه در کشورهای گوناگون، متفاوت است. مردمان برخی کشورها به برنامه رادیویی بیگانه بسیار بی اعتنایند و در برخی دیگر از کشورها، مخاطبان چنین برنامه هایی زیادند.(3) به باور _ژنرال دانوان،_(4) استفاده از رادیو یکی از سلاح های راهبردی در جنگ است. بر این مبنا، اگر رادیو به صورت راهبردی به کار گرفته شود، نارضایتی در میان شهروندان کشور دشمن افزایش می یابد، اعتماد مردم و نظامیان به رهبرانشان کم می شود و مخاطبان به ابراز مخالفت تشویق می شوند؛ همان گونه که شاخه اجرایی جنگ سیاسی بریتانیا انجام داد.(5) رادیو در عین حال که نقش انکارناپذیری در اطلاع رسانی و پخش اخبار دارد، می تواند دروغ گوی بزرگی نیز باشد؛ زیرا  تصویر مستند، هم زمان

ص:33

و زنده ای از رویدادها ارائه نمی کند. از سوی دیگر، پیام آن در فضا منتشر می شود و سندی از آن در دست مخاطب باقی نمی ماند.(1)

پس از مدتی، پخش برنامه رادیویی روی موج کوتاه را برای امریکای لاتین آغاز کرد. ژاپن نیز در مقام یک قدرت استعماری از این ابزار ارتباطی کم هزینه و پرتأثیر سود جست. در وهله اول، مردمان خاور دور، مخاطب برنامه های رادیویی ژاپن بودند.

در آن سال ها که جهان، صحنه رویارویی قدرت های استعماری بود، کمتر کسی به آن سوی اقیانوس اطلس در حوزه امریکای شمالی توجه داشت. هم زمان با افروخته شدن آتش جنگ جهانی دوم، اروپا به عرصه نبرد نیروهای متحد با متفقین تبدیل شد، به گونه ای که زبانه های آن به روسیه و ژاپن نیز کشیده شد. با اعلان جنگ آلمان به امریکا و حمله ژاپن به بندر _پرل هاربر _در این کشور، جنگ جهانی دوم ابعاد گسترده ای یافت. 79 روز پس از ورود امریکا به جنگ، در 24 فوریه 1942 م. نخستین صدای رادیوی برون مرزی از امریکا شنیده شد؛ یعنی زمانی که برنامه آلمانی آن آغاز به کار کرد. این برنامه، از طریق فرستنده های بی.بی.سی پخش می شد. به این ترتیب، نطفه آغازین آنچه بعدها «صدای امریکا» نام گرفت، در نیویورک بسته شد. رادیو امریکا توانست ظرف چند ماه و در همان سال، به 27 زبان خارجی، برنامه پخش کند.(1) این جهشی بزرگ برای قدرتی بود که در راه ابرقدرت شدن گام نهاده بود. امریکا در پی آن بود که افکار عمومی را در سراسر جهان متوجه خود کند.(2) در طول جنگ جهانی دوم، رادیو، برتری  خود را در مقایسه با

ص:35

مطبوعات که به آسانی سانسور می شدند، نشان داد. رادیو مرز نمی شناخت و همچون جنگ، ابعاد جهانی می یافت. بدین ترتیب، در قاره های آسیا و افریقا نیز که تا آن زمان رونقی نیافته بود، رخنه می کرد.(1)

اهمیتی که رادیو در مدت جنگ جهانی دوم به عنوان رسانه اطلاعاتی به دست آورد، توجه ویژه حکومت ها را برانگیخت. پس از جنگ، در اروپای ویران شده، به سبب دشواری های انتقال کاغذ برای چاپ روزنامه، رادیو چونان ابزاری ممتاز برای سخن گفتن با ملت های آزاد شده از یوغ نازی ها درآمد، ولی پس از آن، خیلی زود، به یکی از سلاح های جنگ سرد تبدیل شد.(2)

امواج بلند، برنامه ها را برای داخل کشور پخش می کنند.(1)

... رادیو بریتانیا و صدای امریکا علاوه بر اینکه وسایل امتناع را به کار گرفته اند و گیرنده پیام تبلیغاتی (مخاطب) را مدنظر قرار می دهند، در پخش سریع اخبار و اطلاعات و نیز ارائه تحلیل و تفسیرهایی در مورد این اخبار می کوشند و هرچند دیدگاه های گوناگونی را اشاره وار مطرح می کنند، ولی معمولاً یکی را بر دیگری ترجیح می دهند یا برای نظری که مؤیّد آنان است، بیشتر اهمیت می دهند. این در حالی است که برای دیدگاه های دیگران اهمیت چندانی قائل نیستند و چنان عمل می کنند که شنوندگان غیرمتخصص، تحت تأثیر مواضع آنان قرار گیرند.(1)

رادیوهای بین المللی مشهور عبارتند از: رادیو انگلیس (بنگاه خبرپراکنی انگلستان)؛(2) صدای امریکا؛(3) رادیو مسکو؛(4) رادیو پکن؛ رادیو آلمان؛ رادیوقاهره؛ بنگاه رادیو کانادا؛(5) بنگاه رادیو استرالیا؛(6) رادیو اروپای آزاد(7) و رادیوآزادی.(8) اکنون کارکرد برخی از این رادیوهای بین المللی را بررسی می کنیم:

یک - بی بی سی (بنگاه خبرپراکنی بریتانیا)

_شرکت رادیویی بریتانیا _از سال 1922 م. آغاز به کار کرد و در سال 1926 م. به _بنگاه رادیویی بریتانیا _تغییر نام داد. این بنگاه، خدمات رادیویی خود را نخست  در داخل آغاز کرد و سپس در سال 1932 م. به پخش اخبار برای خارج از مرزها پرداخت و در سال 1936 م. خدمات تلویزیونی خود را به آن

ص:38

افزود. هنگام جنگ جهانی دوم، فعالیت آن متوقف گشت و بار دیگر پس از جنگ در سال 1946 م. از سر گرفته شد.

دو - رادیو بریتانیا

_رادیو بریتانیا _با عنوان مؤسسه عام و بر اساس قرارداد پادشاهی بریتانیا در انحصار _بنگاه خبرپراکنی بریتانیا _است. این بنگاه در قبال حکومت انگلستان تعهداتی دارد، ولی از دستورهای حکومت پیروی نمی کند. شورای اداری، ریاست آن را بر عهده دارد و اعضای آن را نخست وزیر بریتانیا تعیین می کند. امروزه شمار کارمندان خارجی آن به 3600 نفر می رسد.

یک نویسنده انگلیسی می گوید: «خدمات خارجی رادیو انگلیس به دقت و واقع نگری متمایز است و از نظر قابلیت تصدیق، وجه جهانی دارد، ولی به نظر ما هرگز چنین نیست.» در عمل، این رادیو از نظر تبلیغاتی، از درجه عالی برخوردار است؛ یعنی در خدمت به سیاست معیّن، آرای خاصی را به شکلی مطلوب و در قالبی ارائه می دهد که شناخت تمامی جنبه های آن برای برخی از شنوندگان مشکل می نماید.

سه - صدای امریکا

این رادیو به _آژانس اطلاعاتی امریکا _وابسته است و دستگاهی مرکزی تولید و تحلیل اخبار را بر عهده دارد. _صدای امریکا _شعبه هایی دارد که ترجمه اخبار به زبان های خارجی و تولید برنامه های ویژه و نیز برنامه های ضبط شده برای پخش در ایستگاه های خارجی بر عهده آنهاست. امروزه این رادیو با 2200  نفر کارمند به فعالیت خود ادامه می دهد(1) و با _سازمان جاسوسی امریکا _نیزارتباط

ص:39

تنگاتنگی دارد.(1)

درخواست _واتسلا و هاول_، رئیس جمهور چک در سال 1994 م. و موافقت بیل کلینتون، مقرّ این رادیو از _مونیخ _به _پراگ _منتقل گردید. این رادیو با 420 نفر کارمند و 700 ساعت کار در هفته به 23 زبان مختلف برنامه پخش می کند.

پس از آنکه امریکا درخواست کرد برنامه های رادیویی فارسی از _پراگ  _پخش شود، جمهوری چک بر سر دوراهی سختی قرار گرفت؛ زیرا باید از میان دو راه دشوار یکی را برمی گزید؛ یا خواسته کنگره امریکا را بپذیرد و اجازه دهد از پراگ، سخن پراکنی علیه ایران صورت گیرد و بدین ترتیب، به واسطه نفوذ جمهوری اسلامی ایران در جهان اسلام مورد غضب مسلمانان قرار گیرد یا خواسته واشنگتن را رد کند و نارضایتی کنگره امریکا را به ویژه هنگام تصمیم گیری نهایی در مورد پذیرش جمهوری چک در ناتو و اتحادیه اروپا برانگیزد. از آنجا که ورود به سازمان های اروپایی برای جمهوری چک، مهم بود، راه نخست را برگزید. ایران به این امر اعتراض کرد و مبنای اعتراض ایران نیز امری کاملاً قانونی و مبتنی بر قوانین بین المللی بود؛ زیرا هزینه مالی این رادیو از محل بودجه بیست میلیون دلاری مصوب کنگره امریکا برای براندازی و ایجاد اخلال در نظام جمهوری اسلامی ایران فراهم می شد. افزون بر آن، چنین اقدامی خلاف قوانین بین المللی، منشور ملل متحد و پیمان مودت منعقد شده میان دو کشور ایران و چک در 29 اکتبر سال 1930 م. بود و دخالت آشکار در امور داخلی کشوری مستقل شمرده می شود.(1)_ رادیو اروپای آزاد _که

ص:44

سال ها یکی از رادیوهای غربی بود، اکنون مأموریت جدیدی بر عهده گرفته و آن مبارزه با اسلام گرایی است. این ایستگاه رادیویی قصد دارد برای ماندگاری خود از این فرصت جدید استفاده کند.(1)

رادیو اروپای آزاد که از آن به_ رادیو آزادی_ یاد می شود، از آغاز تأسیس  تاکنون مراحل مختلفی را پشت سر گذاشته است. این رادیو از پاییز 1377 مرحله تازه ای را در فعالیت های خود آغاز کرد. این رادیو با پخش برنامه های فارسی برای ایرانیان و افغان ها و عربی و کردی برای عراقیان، تبلیغ مبانی فرهنگی غرب مانند دموکراسی را بر عهده گرفته است و برای مقابله با موج اسلام گرایی به ویژه در خاورمیانه تلاش می کند. تفاوت اساسی رادیو آزادی با دیگر رادیوهای بیگانه، مانند رادیو صدای امریکا و بی.بی.سی، آن است که در هریک از این رادیوها، خبرها و تفسیرها، متناسب با منافع دولت متبوع خود پخش می شوند، ولی در رادیو آزادی، منافع مشترک کشورهای معتقد به اصول لیبرالیسم مدنظر است. از همین رو، مسئولان رادیو آزادی می کوشند چهره مستقلی به خود بگیرند.

بررسی محتوایی پیام های رادیو آزادی نشان می دهد این رادیو، فعالیت های خود را کاملاً با راهبرد «استحاله از درون» و سپس فروپاشی خاموش نظام حکومتی ولایت فقیه در ایران اسلامی که از سوی امریکا طراحی شده است، هم سو قرار داده است. تبلیغ ایدئولوژی لیبرالیسم در کنار حمله غیرمستقیم به اسلام ناب محمدی، بزرگ نمایی گروه بندی های فضای داخلی ایران، تقویت

ص:45

جریان مدعی اصلاح طلبی همسو با امریکا، تضعیف جریان اصول گرای کشور و ایجاد نفرت علیه آنها، حمله به نهادهای انقلابی و راه انداختن جنگ تبلیغی علیه آنها، تضعیف روحیه ملی و ترویج بحث ناکارآمدی دین در اداره جامعه، از جمله فعالیت های این رادیو بوده است. برای مثال، رادیو آزادی در نخستین روزهای فعالیت خود (2/8/1377) به تصویب طرح «توسعه بسیج دانشجویی» واکنش منفی نشان داد و از آن به  عنوان یک نیروی نظامی، در برابر اصلاح طلبان دانشگاهی یاد کرد. همچنین با ارائه گزارشی از انجمن مطالعات خاورمیانه امریکای شمالی در شیکاگو تأکید کرد در ایران باید ایدئولوژی زدایی شود. رادیو آزادی تصریح کرد دگرگونی هایی در ایران جریان دارد که می توان از آن به عنوان گسست از اسلام سیاسی یاد کرد. در آن نشست، بر ضرورت برقراری رابطه میان ایران و امریکا از طریق ایدئولوژی زدایی و کنار زدن اسلام تصریح شده بود. همچنین برای رو در رو قرار دادن ساخت قدرت در کشور، در 17 مرداد 1378، تهیه لایحه جرم سیاسی از سوی قوه قضائیه را توطئه واپس گرایان علیه دولت خاتمی عنوان کرد. رادیو آزادی، چند روز بعد،(1) قوه قضائیه را به خاطر صدور اطلاعیه ای که در آن تصریح شده بود با هجمه کنندگان به مقدسات اسلامی در مطبوعات برخورد قاطع می شود، محافظه کار خواند.

پایداری ایشان در برهه های مختلف انقلاب بوده اند. برای مثال، رادیو اسرائیل در تاریخ 9/5/1364 چنین گفت:

رژیم ایران، در حال حاضر خود را با بن بست روبه رو می بیند و ملت ایران احساس می کند فریب خورده است و هیچ یک از شعارهایی که در زمان انقلاب داده می شد، عملی نگردیده است.(1)

رادیو بی.بی.سی نیز که حتی پیش از انقلاب با وزارت خارجه بریتانیا  ارتباط نزدیک داشت و جهت تضعیف مقاومت نیروهای ملی و مذهبی برای ملی کردن صنعت نفت و پس از آن تلاش های زیادی انجام می داد، پس از پیروزی انقلاب و در جنگ تحمیلی، با بیان تحلیل های نادرست، به تضعیف مقاومت ایرانیان در جنگ تحمیلی می پرداخت. به یک نمونه از این فعالیت های تخریبی در تاریخ 2/5/1365  از سوی رادیو بی.بی.سی توجه کنید:

به گفته رئیس مجلس ایران، این کشور خود را برای یک حمله جدید در جنگ خلیج فارس آماده می سازد. در ایران، نشانه هایی دال بر خستگی از جنگ در میان شهرنشینان و گاهی اوقات حتی در میان روستاییان به چشم می خورد. برای این افراد که یک سال قبل بدون هیچ تردیدی به جبهه می رفتند، این سؤال مطرح است که چرا رهبران اظهار می دارند دیگر نمی توانند حالت «نه جنگ، نه صلح» را تحمل کنند. آنان این هدف روانی را انتخاب کرده اند تا بتوانند به اوضاع جنگ سر و سامان بدهند... .(2)

ایجاد تفرقه، شایعه پراکنی، دامن زدن به اختلاف ها، تحریف رخدادها و نادیده گرفتن علت بحران ها از ویژگی های برنامه های رادیوهای بیگانه است و

ص:47

معمولاً در جنگ رادیویی علیه نظام جمهوری اسلامی از آن بهره می جویند. رادیو امریکا در تاریخ 9/6/1365 از قول سردبیر سیاسی _لوپوئن _این گونه نقل می کرد: «دلیل اصلی این جنگ، رویارویی دو ناسیونالیزم [یا ]دو تمدن است و این جنگ، جنگ پارس و عرب است».(1)

 شاید گمان شود سیاست خارجی ایران در برابر غرب، عامل این موضع گیری های خصمانه بوده است، ولی بنابر شواهد موجود، حمله رسانه ای غرب علیه انقلاب اسلامی ایران از همان ابتدای پیروزی انقلاب آشکار بود. ایستگاهی که خود را _صدای آزاد ایران _می نامید، برای نخستین بار در سال 1980 م. شنیده شد. این رادیو ادعا می کرد از منطقه ای آزاد شده در ایران، برنامه پخش می کند. این ایستگاه رادیویی در گزارشی ادعا کرد _آیت اللّه خمینی _رحمه الله، قدرت را از شاهپور بختیار - (2)رئیس جمهور قانونی ایران - غصب کرده است. صدای آزاد ایران همچون دیگر رادیوهای یاد شده، از امام خمینی(ره) می خواست تا استعفا دهد؛ زیرا در غیر این صورت، با جنگ داخلی روبه رو خواهد شد. کمی پس از آغاز به کار _صدای آزاد ایران _در سال 1980 م. روزنامه های ایالات متحده گزارش دادند این ایستگاه رادیویی را _غلام اویسی، _یکی از ژنرال های محمدرضا پهلوی اداره می کند. اویسی که در تبعید به سر می برد، حامی قوی روابط نظامی ایالات متحده و ایران در زمان حکومت شاه بود. روزنامه _کلوند پرس_(3) که دیگر منتشر نمی شود، در صفحهنخست خود

ص:48

گزارش داد آغاز به کار این رادیو به معنای پایان حکومت آیت اللّه خمینی است. یک هفته بعد، سازمان سیا پذیرفت که حمایت کننده اصل صدای آزاد ایران است. به هر حال، برخلاف آنچه ادعا می شد، فرستنده های رادیویی این ایستگاه در مصر قرار داشتند، نه ایران. در این زمینه، _انور سادات، _رئیس جمهور وقت مصر و دوست نزدیک شاه مخلوع ایران، به سازمان سیا اجازه داد در مقابل دریافت تجهیزات راداری، از  فرستنده های این کشور استفاده کند.(1)

به نظر می رسد تا زمانی که جمهوری اسلامی ایران به مبانی اسلام ناب محمدی از جمله نفی سلطه گری، پای بند باشد، این جنگ رسانه ای ادامه خواهد یافت. در سال های اخیر، بحث انرژی هسته ای ایران، موضوع روز رسانه های بیگانه در جنگ رسانه ای بوده است. برای مثال، رادیو بی.بی.سی در تاریخ 9/5/1384 با افراط گرا و محافظه کار خواندن رئیس جمهور منتخب ایران (دکتر محمود احمدی نژاد)، از قول مقام های سیاسی اروپا درباره از سرگیری برنامه غنی سازی اورانیوم هشدار داد و ارجاع پرونده هسته ای ایران را به شورای امنیت و تصویب تحریم هایی را علیه ایران محتمل دانست. در عین حال، این رسانه به توافق نامه پاریس میان ایران و سه کشور اروپایی درباره به رسمیت شناختن حق مشروع و قانونی ایران در فعالیت های صلح آمیز هسته ای هیچ گونه اشاره ای نکرد. همچنین بی.بی.سی هرگز بیان نمی کند که نه تنها کشورهای عضو پیمان ان.پی.تی(2) حق دارند از انرژیهسته ای استفاده صلح آمیز بکنند، بلکه کشورهای دارنده این فن آوری باید این دانش را به کشورهای

ص:49

محروم انتقال دهند. این رسانه در حالی که پیوسته از نگرانی اروپایی ها درباره احتمال ساخت سلاح هسته ای در ایران دم می زند، هرگز اشاره نمی کند که اسرائیل با داشتن ده ها کلاهک هسته ای، حتی حاضر نیست از تأسیسات هسته ای اش بازدید شود. فرانسه و امریکا، نخستین کشورهایی بودند که این دولت بی تعهد به ده ها معاهده بین المللی و قطع نامه سازمان ملل متحد را تجهیز کردند. امروز بی.بی.سی و دیگر  رسانه های غربی در حالی از تهدید احتمالی هسته ای ایران دم می زنند که گویا ایران بر هیروشیما و ناکازاکی بمب هسته ای فرو ریخت یا صدام را به سلاح های شیمیایی تجهیز کرد!

خارجی را زیر پوشش تبلیغاتی خود قرار می دهند. برای مثال، ایالات متحده امریکا بخش برنامه خبری تلویزیونی به زبان فارسی را از 15 تیر 1382 آغاز کرد. این برنامه تلویزیونی که از طریق ماهواره برای فارسی زبانان منطقه خاورمیانه (ایران، افغانستان و تاجیکستان) پخش می شود، «خبرها و نظرها» نام دارد. به گزارش روزنامه _استاندارد _چاپ آلمان، این شبکه تلویزیونی هر روز به مدت نیم ساعت اخبار ایران و جهان را به زبان فارسی  پخش می کند و می توان از این شبکه، وقایع موجود در ایران را مشاهده کرد.

برخی از دلایل گسترش تلویزیون ها را باید افزایش توان مالی و نیز ارتباط روزافزون آنها با مؤسسه ها و شبکه های کابلی و تلویزیون های محلی، منطقه ای و سراسری در اروپا و امریکا دانست که البته بیشتر آنها خصوصی هستند.

دست اندرکاران این تلویزیون ها، همواره به اعجاز تلویزیون که توانایی پخش مستقیم رخدادها را داراست، توجه داشتند. آنان با بهره گیری از خوانندگان، هنرپیشگان و فعالان تلویزیون و سینما در رژیم گذشته،  کوشیده اند مخاطبان بیشتری در مقایسه با رادیو گرد آورند و با پشتیبانی آنان، هزینه های ماهانه چند صد دلاری تلویزیون هایشان را فراهم آورند. نکته مهم درباره این رسانه ها آن است که کوشیده اند جامعه مهاجر ایرانی را از حالت غیرسیاسی بودن درآورند. برای رسیدن به این هدف، همواره با در نظر داشتن ضرورت های مهاجرت، بر آن هستند که بیشترین فعالیتشان تنها تهیه برنامه های سرگرم کننده نباشد، بلکه نوعی هیجان سیاسی و عاطفی منفی درباره دگرگونی های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی داخل کشور به وجود آورند. به همین دلیل، در کنار تحریک ایرانیان به بحث و بررسی درباره مسائل سیاسی داخل و خارج کشور، گفت وگوهای بسیاری با فعالان سیاسی مخالف جمهوری اسلامی ترتیب داده اند.

هر کدام از رادیوها و تلویزیون های ایرانیان خارج از کشور، بنابر نوع گرایش سیاسی و فرهنگی خود می کوشند با بهره گیری از همه امکانات و توان مندی هایشان، به ترغیب و اقناع مخاطبان خویش بپردازند. نوع برنامه ها، تصویرپردازی ها و تحلیل ها، دیدگاه های متفاوت گردانندگان این رسانه ها را باز می نمایاند و خط مشی آنان را نشان می دهد. هر رادیو و تلویزیونی بر پایه اهداف و باورهای خود، پیامی ارائه می دهد که در تماشاگر و شنونده اثرگذار

ص:52

باشد. اگر تهیه کنندگان رسانه های ایرانی، تنها زمان حال را درنظر گیرند و گذشته را فراموش کنند، درگیر هجوم بی چون و چرای فرهنگ میزبان خواهند شد. پس ناچارند دست کم برای برآوردن نیاز و سلیقه مخاطبان خود، کم و بیش به گذشته بازگردند و از شرایط تاریخی، رخدادها و شخصیت های ایرانی سخن بگویند، ولی چنان که بررسی خواهد شد، آنان جز به جنبه های ضدفرهنگی و ضدهنری و مبتذل و سخیف چنگ نمی زنند  که «از کوزه همان برون تراود که در اوست». از همین رو، ترانه های قدیمی، سریال های مبتذلی چون «دایی جان ناپلئون»، «صمد» و «اصغر ترقه» و گویندگان و مجریان قدیمی فرهنگ شاهنشاهی بیشترین حضور و نمود را در این رسانه ها می یابند.

درباره خاستگاه و جایگاه اینان نیز باید گفت رسانه های گروهی ایرانیان در سالیان گذشته توانسته اند از حمایت مالی و معنوی قشرهای مختلف ایرانی و چه بسا خارجیان نیز برخوردار شوند و به صورت یک پایگاه اطلاع رسانی و ابزار هدایت افکار عمومی ایرانیان مقیم خارج درآیند. ازاین رو، گردانندگان این رسانه ها بنابر اقتضای شرایط، خود را عهده دار وظایفی ویژه می دانند و هرگز رادیو و تلویزیونشان را منبع اصلی درآمد نمی شمارند. آنان همواره خود را «صدای بیش از سه میلیون ایرانی مهاجر» معرفی می کنند و در کنار ایفای وظایف خبری، آموزشی و راهنمایی و راهبری تماشاگران و شنوندگانشان، وظایف تفریحی و تبلیغی شان را نیز با هدف کمک روحی و روانی به ایرانیان مقیم خارج انجام می دهند. یکی از فعالیت های مهم رسانه های ایرانی به ویژه تلویزیون های ایرانیان در امریکا که گاه ردپای آنها به داخل هم می رسد، تهیه برنامه های نوروزی و شوهای تفریحی و ضبط آنها بر روی نوارهای ویدئویی

ص:53

است. این برنامه ها چنان تهیه می شود که برای پاره ای از ایرانیان داخل کشور نیز گیرایی داشته باشد.

بیشتر رادیوها و تلویزیون های ایرانیان در کشور امریکا قرار دارد. درباره علت فراوانی این رسانه ها در امریکا گفته اند هر جا ایرانیان تجمع بزرگی دارند، گردانندگان رسانه های ایرانی نیز در همان جا به تهیه و پخش برنامه می پردازند. شماری دیگر نیز قوانین و مقررات آسان مربوط به رسانه های  همگانی امریکا را دلیل حضور روزافزون رادیو و تلویزیون های ایرانی در این کشور می دانند. ناگفته نماند بیشتر رسانه های تصویری ایرانیان در _لوس آنجلس _قرار دارد و بیشتر از طریق شبکه هجده، برنامه های خود را ارائه می کنند و همه آنها در پی دست یابی به شبکه هایی با پوشش گسترده ترند.

از تلویزیون های فارسی زبان خارج از کشور به عنوان پدیده رسانه ای(1)می توان نام برد؛ زیرا:

1. نوظهورند؛

2. جنبه های حقوقی و حقیقی آنها کاملاً روشن نیست؛

3. با افزایش و تکمیل اطلاعات و شناخت از این تلویزیون ها، ارزیابی رسانه ای ما تأثیر می پذیرد و نوع برخورد با آنها را جهت می دهد.

گردانندگانشان، به دو دسته تقسیم می شود:

1. معاندان سیاسی؛

2. معاندان فرهنگی (یا به اصطلاح غیرسیاسی).

گروهی از تلویزیون های فارسی زبان، از جمله NITV،_ سیمای آزادی_، _پارس، آپادانا، _TV_ _و _جام جم _در دسته اول قرار می گیرند. این تلویزیون ها، آشکارا، هدف تأسیس و فعالیت های خود را تلاش تبلیغاتی و رسانه ای علیه نظام جمهوری اسلامی اعلام کرده اند و بیشترین جامعه مخاطبان خود را در داخل مرزهای جغرافیایی ایران می جویند. مهم ترین موضوع های تبلیغی این  شبکه ها که آشکارا در قالب های گوناگون تبلیغ می شوند، به این قرار است: تأکید بر ادعاهایی چون ناکارآمدی نظام در پاسخ گویی به خواسته های مردمی؛ ضرورت جداسازی نهاد سیاست از نهاد دین؛ دیکتاتور معرفی کردن نظام اسلامی و تأکید بر پایان عمر نظام؛ هدر شدن ثروت ها و منابع ایران پس از پیروزی انقلاب؛ تکرار شعار آسیب دیدن دین و باورهای مردم در حکومت دینی؛ تبلیغ دین فردی بدون توجه به شریعت و احکام فقهی.

حتی پس از فروپاشی رژیم بعثی در عراق، یکی از این تلویزیون ها از مردم ایران خواست با نامه، نمابر و پست الکترونیکی از _جرج دبلیو بوش، _رئیس جمهور امریکا بخواهند با حمله به ایران، نظام جمهوری اسلامی را نیز سرکوب کند. این امر، شدت دشمنی این شبکه ها را با نظام اسلامی نشان می دهد. جای گزین پیشنهادی این شبکه ها برای نظام اسلامی، _رضا پهلوی _و سلطنت طلبان هستند.

ترویج سکولاریسم، تأکید بر خصوصی بودن دین، تشویق مردم به کنار

ص:55

نهادن فرهنگ دینی و اینکه دین با دخالت در عرصه اجتماعی، سیاست زده می شود و قداست سنتی خود را از دست می دهد، موضوع اساسی برنامه های این تلویزیون هاست.

تلویزیون های غیرسیاسی که ما آنها را معاند فرهنگی می نامیم، مدعی اند سیاسی نیستند و وارد مباحث سیاسی نمی شوند. مهم ترین این تلویزیون ها ITV،PBC  (تپش) و _امید ایران _هستند.

برنامه های این تلویزیون ها عبارتند از:

1. پخش فیلم های سینمایی فارسی و سریال های تلویزیونی پیش از  انقلاب (از جمله مراد برقی، دایی جان ناپلئون) و برخی فیلم های سینمایی و سریال های تلویزیونی پس از انقلاب. فیلم ها و سریال های پس از انقلاب بیشتر به صورت غیرقانونی و بدون مجوز پخش می شود و همواره نارضایتی و شکایت تهیه کنندگان آنها را در پی دارد. البته هنوز چاره ای حقوقی برای این موضوع اندیشیده نشده است.

2. پخش شو و ترانه های مبتذل ساخته شده در استودیوهای لوس آنجلس و ترویج شدید اباحی گری و بی بندوباری جنسی. ابتذال در آهنگ، شعر و ویدئو کلیپ های ساخته شده در لوس آنجلس چنان است که برخی از دست اندرکاران موسیقی در امریکا نیز پیوسته به آن معترضند.

بی توجهی به ارزش ها و هنجارهای دینی و کم رنگ کردن حجب و حیای ایرانی و اسلامی و همچنین تحریک حس نوستالژی، به ویژه نوستالژی ملی (ناسیونالیسم احساسی) که در قلیان، کباب، گردو، حوض و هندوانه خلاصه می شود، از اهداف گردانندگان این نوع شبکه ها است.

ص:56

همه شبکه های فارسی زبان ماهواره ای مدعی اند تنها با کمک های مردمی و با فروش آگهی های بازرگانی اداره می شوند. ازاین رو، بخش زیادی از برنامه هایشان آگهی بازرگانی است. در این آگهی ها، محصولات خارجی (ایرانی و غیرایرانی) و داخلی تبلیغ می شود. همچنین از تولیدکنندگان و اصناف داخل ایران درخواست می شود با ارائه آگهی تبلیغ محصولات و خدمات خود در این تلویزیون ها، در کنار جذب مشتری، به این شبکه ها نیز یاری برسانند. ارزیابی های اخیر نشان می دهد بسیاری از مخاطبان داخلی این تلویزیون ها، به دلیل گسترده بودن و حتی توهین آمیز بودن آگهی های  بازرگانی (به ویژه در تلویزیون ITV) از دیدن این تلویریون ها خودداری می کنند.

شبکه های فارسی زبان از خلأ موجود در رسانه های داخلی ایران استفاده می کنند. بخشی از برنامه های این شبکه ها، موضوع هایی است که به دلیل ارزش های دینی و ملی، امکان برنامه سازی درباره آنها در رسانه های داخل ایران وجود ندارد برای نمونه، آموزش اصلاح و آرایش بانوان، میزگردهای بهداشتی و پزشکی درباره شیوه های نزدیکی جنسی، بحث های روان شناسی جنسی از جمله این برنامه هاست. پخش فیلم های فارسی، آموزش رقص برای مردان و زنان، شوهای تلویزیونی، ترانه های لوس آنجلسی، ترانه های تلویزیون ایران در دوره شاه (موسوم به رنگارنگ)، گفت وگو با هنرپیشه ها و خوانندگان دوره طاغوت نیز مهم ترین بخش این برنامه هاست.

میزان توجه هر شبکه به موضوع های یاد شده متفاوت است، ولی تقریباً همه این شبکه ها، غیر از رویکرد سیاسی، اباحی گری در فرهنگ، شعارزدگی در

ص:57

سیاست، مصرف گرایی در اقتصاد و لذت طلبی بصری و ولنگاری را در رسانه تبلیغ می کنند. به تعبیری، همه این برنامه ها جهت یکسان سازی فرهنگی پخش می شوند.

در این میان، برخی تلویزیون های نوظهور همچون _مهاجر _و _هما _مجوزهای ایجاد دفتر در تهران را به طور موقت از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گرفته اند و مانند دیگر شبکه های خارجی، خبرنگار و گروه تولیدی شان را در تهران مستقر کرده اند. اگر مجوز این دسته از تلویزیون ها همیشگی شود و شمار آنها افزایش یابد، با توجه به ممنوع بودن دریافت  امواج ماهواره ای در ایران، می توان گفت انحصار رسانه ای صدا و سیما که قانون اساسی بر آن تأکید دارد، شکسته خواهد شد. این امر، مسئله ای است که باید جداگانه بررسی و ارزیابی شود.

معتقدند با راهبرد بی اعتنایی، باید آنها را به حال خود گذاشت؛ زیرا گذر زمان، محدودیت های مالی و اختلاف هایی که این تلویزیون ها با هم دارند، به عمر آنها پایان خواهد داد. این رویکرد هنوز هم در دستگاه ها و نهادهای مسئول طرفدارانی دارد.

2. رویکرد دوم معتقد است هرچند این تلویزیون ها مخاطبان فراگیری نزد ایرانیان (در داخل و خارج کشور) ندارند، ولی راهبرد کلان رسانه ای باید هشدار به تصمیم سازان و تصمیم گیرانی باشد که با اعتنا از کنار این خرده رسانه ها می گذرند. به باور اینان، باید به جای انفعال، در قبال این تلویزیون ها فعالانه عمل شود؛ زیرا به هر صورت، اینان بر جامعه مخاطب اثرگذارند و این اثرگذاری کاملاً در خلاف جهت و اهداف نظام رسانه ای جمهوری  اسلامی است. به بیان دیگر، جریان تبلیغاتی این تلویزیون ها، تهدید و آسیبی برای نظام اسلامی است و نمی توان با ارزیابی حداقلی، در برابر این تهدید و آسیب بی اعتنا بود. در میان هواداران رویکرد دوم، کسانی هستند که حتی به وجود فرصت هایی در این رسانه ها معتقدند و حتی زمینه های همکاری با برخی از این تلویزیون ها را مطرح کرده اند. البته هیچ کدام تا امروز از این پیشنهادها اجرایی نشده است.(1)

صورت کابلی و در ساعت های محدودی برنامه پخش می کرد. از سال 1378 که جریان ضد انقلاب با توجه به برخی مسائل داخلی در ایران به امیدواری هایی دست یافت، این شبکه، ماهواره ای شد و از آن پس، به صورت 24 ساعته برنامه پخش می کند. این شبکه نزدیک به 4 ساعت در روز برنامه تولیدی دارد و بیشتر وقت را با حرف های مجریان، گپ های تلفنی، پخش شو و فیلم های فارسی قدیمی پوشش می دهد. مدیر این شبکه از نزدیکان ژنرال _اتابای _- زمین خوار معروف دوره شاه - و از خوانندگان درجه دو کاباره های طاغوت است. سرمایه گذار اصلی این شبکه، _منوچهر ساچمه چی_ - سرمایه دار صهیونیست و مدیر رادیو فارسی صهیونیستی - است. ان.آی.تی.وی به دلیل آنکه اولین شبکه ماهواره ای ضدانقلاب بود و از مجریانی چون _میبدی _و _خاچاطوریان _نیز بهره می گرفت، در ماه های اولیه موفق شد مخاطبانی جذب کند، ولی در ماه های بعد، بینندگان این شبکه به شدت کاهش یافت. اتابای در  گفت وگو با روزنامه _واشنگتن پست _مدعی شد در هر ماه بیش از شصت هزار دلار از هزینه این شبکه را از حساب شخصی خود می پردازد.

_نورالدین ثابت ایمانی، راضی خاچاطوریان، ناصر انقطاع، شهرام شب پره _و _علی فخرالدین _که از برنامه سازان و مجریان رادیو و تلویزیون رژیم پهلوی بودند، در این شبکه فعالیت می کنند.

انقلاب مقیم امریکا شد، شوهای نوروزی را در آن کشور تولید می کرد و به صورت قاچاق به ایران می فرستاد. ویژگی ITN، موفقیت در زمینه جمع آوری تبلیغات تلویزیونی است. گرایش اصلی این شبکه، نمایش شو از خواننده های لوس آنجلس و پخش فیلم های قدیمی سینمای ایران است.

به صورت کابلی راه انداختند. سرمایه گذاری این شبکه، به طور کامل بر عهده لابی یهودیان صهیونیست ایرانی است. مدیر و بنیان گذار آن نیز _منوچهر بی بی یان _از خانواده های مطرح یهودی در ایران است. جام جم در میان شبکه های ضدانقلاب، از کامل ترین سیستم استودیویی برخوردار است و به عملکرد رژیم صهیونیستی گرایش کاملاً مثبت دارد. _کوروش بی بی یان، پرویز سعید، پرویز کاردان _و _هما سرشار _گردانندگان اصلی این شبکه اند.

_عباس پهلوان، رضا فاضلی، نادر صدیقی، بهروز صور اسرافیل، فریدون دائمی، فریدون توفیقی_ و _شهلا آراسته_، مجریان و گردانندگان این شبکه هستند.

روزنامه _انتخاب _در همین زمینه نوشت: «خبرگزاری _آسوشیتدپرس _به نقل از _کنت تامپلون، _رئیس هیئت مدیره رسانه های امریکا نوشت: بر اساس گزارش هایی که این روزها از تهران مخابره می شود، ما می توانیم به مبارزه برای آزادی و استقلال فردی در ایران کمک های بیشتری ارائه دهیم».

اکنون که نزدیک به دو سال از راه اندازی این شبکه می گذرد، تحلیل محتوای آن نشان می دهد موضوع های مهمی که در دستور کار این شبکه قرار دارد، به قرار زیر است: ارائه نقدهای یک جانبه از نظام جمهوری اسلامی؛ تحریک اقلیت های مذهبی؛ پشتیبانی از تجزیه طلبی در مناطق کردنشین؛ وارد کردن اتهام های بی اساس به طور مستقیم یا به نقل از نامه ها، تلفن ها و ایمیل های فرستاده شده به مسئولان نظام؛ زیر سؤال بردن مقبولیت و مشروعیت مسئولان نظام؛ تهدیدآمیز معرفی کردن تلاش های علمی در ایران به ویژه فعالیت های هسته ای؛ همچنین وارد کردن انواع اتهام های واهی به رئیس جمهور، آقای محمود احمدی نژاد و حمله به سیاست های دولت ایشان.

قرار زیر خواهد بود:

الف) آموزش رایانه در زمینه های At شبکه، برنامه نویسی، طراحی گرافیکی، انیمیشن و... ؛

ب) مصاحبه با مهندسان IT؛

ج) تدریس، معرفی کتاب ها و گفت وگو با پزشکان.

بر اساس گفته ها، شرکت های بزرگ نرم افزاری و سخت افزاری از این شبکه حمایت مالی خواهند کرد. به گفته _خسرو مترجمی_، در این شبکه هیچ گونه آهنگ، فیلم یا اخبار سیاسی پخش نخواهد شد و علت آن، درخواست مسئولان شرکت های حمایت کننده از شبکه است.(1)

چنین برمی آید که رابطه این گروهک با دولت امریکا در آن برهه زمانی، به تیرگی گراییده باشد؛ چون از پاره ای دستورهای دولت امریکا سرپیچی کرده بود. در این زمان، تلویزیون _سیمای آزادی _با وجود تعهداتی که داده بود، چه در محتوای برنامه و چه در آگهی های تبلیغاتی خود، فعالیت ها، اخبار و گزارش های سازمان ها و گروه های یاد شده و سازمان های وابسته به آنها را پخش می کرد. همچنین با دعوت به شرکت در راه پیمایی ها و گردهمایی ها و برخی حرکت های دیگر، کمک های مالی هنگفتی را فراهم می آورد. پس از دوره ای فترت، _سیمای آزادی _فعالیتش را با همکاری _شبکه 56_(KDOC-TV) دوباره از سر گرفت و تا نیمه سال 1368 به پخش برنامه هایش ادامه داد، هرچند محتوای برنامه ها تغییر نکرده بود. در این هنگام، سازمان _مجاهدین خلق_، مقر فرماندهی اش را از _پاریس _به _عراق _منتقل کرد و فعالیت های تبلیغاتی این گروه به طور موقت در امریکا متوقف شد. البته دیری نپایید که در اواخر سال 1370 تلویزیون سیمای آزادی از نو پا گرفت.

که البته [هم اکنون ناچاریم] هزینه سنگینی پرداخت کنیم».

مهرآور درباره پیوند این تلویزیون با گروه های سیاسی و نیز نوع برنامه هایش می گوید: «برنامه رنگارنگ به هیچ وجه به احزاب سیاسی وابسته نیست».

برنامه های این تلویزیون عباتند از: برنامه کودک؛ موزیک پاپ ایرانی تهیه شده در لوس آنجلس و نیز بهره گیری از خوانندگان محلی؛ گفت وگو با هنرمندان و معرفی چهره های جدید موسیقی؛ سفر به سرزمین افسانه ها؛ مصاحبه با همسران هنرمندان؛ خواندنی ها از مطبوعات؛ اطلاعات پزشکی و... . سعید مهرآور می گوید: «این برنامه را به دلایل مختلف بنیاد نهادم؛ یکی از آنها جذب چهره های جدید در موسیقی و هنرهای دیگر است تا بتوانند از این برنامه، ارتباط خود را با مردم برقرار سازند. هدف بعدی، ایجاد علاقه در نوجوانان و کودکان به فارسی گوش دادن و فارسی حرف زدن است. ازاین رو، همه بچه های هنرمند و موفق را به طریقی به این برنامه می کشانیم. همسرم، زهره مهرآور در قالب فیلم بردار و تهیه کننده برنامه های مختلف به همراه فرزندانم مرا یاری می دهند. پویا مهرآور، گوینده برنامه کودک و نوازنده ارگ؛ لیدا و رؤیا، گوینده و مجری برنامه های مختلف هستند».

تصاویر ماهواره ای»، «برنامه های آگاهی دهنده»، «ارائه دیدگاه های صاحب نظران ایرانی»، «موسیقی و برنامه های تفریحی»، همچون پل ارتباطی ایرانیان برون مرزی در خدمت جامعه خارج از کشور است».

ه-) ویژگی های عمومی شبکه های تلویزیونی ماهواره ای فارسی زبان

بررسی عملکرد مجموعه شبکه های تلویزیونی ماهواره ای فارسی زبان در سال های اخیر به ویژه در حوادث کوی دانشگاه در سال 1382، ویژگی های عمومی عملکرد این شبکه ها را مشخص می سازد. این ویژگی ها را می توان چنین برشمرد:

_یک - استفاده از مهره های رسانه ای رژیم پهلوی_: از ویژگی های عمومی این شبکه ها، تلاش برای بازگرداندن مردم به حال و هوای دوره طاغوت با استفاده از مهره های رسانه ای رژیم پهلوی همچون: _پرویز کاردان، علی رضا امیدی، نورالدین ثابت ایمانی، پرویز قاضی _و _سعید احسان _بوده است.

این مجریان باتجربه، با توجه به ویژگی رادیویی این شبکه ها، برای پر کردن ساعت های متوالی برنامه های تلویزیونی در نظر گرفته شده بودند.

_دو - کاربرد پیوسته نمادهای شاهنشاهی_: استفاده همیشگی از پرچم شیر و خورشید، پخش صحنه های خبر و گفت وگو همراه با عکس شاه یا فرزند وی، پخش فیلم فارسی دوران طاغوت و پخش موسیقی های این دوره در این شبکه ها، برای بازگشت پذیر معرفی کردن رژیم شاهنشاهی صورت می گیرد.

_سه - استفاده از تصویرها و تماس های مونتاژی_: یکی دیگر از ویژگی های عمومی این شبکه ها در طول دوره فعالیت و به ویژه در ناآرامی های کوی دانشگاه، استفاده تکراری از تصویرهای ویدئویی و نیز مونتاژ است. شبکه

ص:69

_کانال یک _با پخش صحنه هایی از درگیری بسیار شدید دانشجویان و مردم با  پلیس در یکی از کشورها (احتمالاً کره جنوبی) کوشید تصویری سرکوبگر از رفتار پلیس ایران با دانشجویان و مردم در ذهن مخاطب ایرانی نقش بندد!

_تلویزیون آزادی _نیز در روز آشوب ها با استفاده از فن هم زادپنداری، تصویرهایی از مناطق کردستان عراق و جنوب افغانستان را به نام مناطق محروم ایران پخش کرد. هم زمان با این اخبار، برای خنثی کردن اعتراف جهانی به پیشرفت اقتصادی ایران، خبر اعلام نظر سازمان اقتصاد جهانی درباره رشد بی سابقه اقتصادی در ایران را پخش نکرد!

_چهار - استفاده از موسیقی_: از دیگر ویژگی های عمومی در عملکرد شبکه های تلویزیونی سلطنت طلبان، استفاده گسترده از هنر و موسیقی است. این شبکه ها در طول بحران ها کوشیدند با پخش کلیپ های هنری که گاه کیفیت هنری مناسبی نیز داشتند و پخش ترانه هایی از خوانندگانی چون _شیفته، شایان، لیلا فروهر _و _سیاوش _در برانگیختن مخاطبان اقدام کنند.

_پنج - تضادهای درونی_: این شبکه ها به دلیل رقابت های درونی سلطنت طلبان با یکدیگر و نیز رقابت آنان برای جلب حمایت مالی سرویس های اطلاعاتی غرب، به عملکرد یکدیگر حساس هستند و هنگام برقراری چند تماس از سوی مخاطبان با یکی از این شبکه ها، دیگر شبکه های ضدانقلاب، این تماس ها را دروغین می خوانند!

پخش نوار جاسوسی مکالمه تلفنی _ضیا اتابای، _مدیر شبکه _ان.آی.تی وی _و _بهروز صور اسرافیل_، گرداننده و مجری _شبکه آزادی _در سال 1366 با عوامل استخبارات رژیم صدام از وجود تضادهای جدّی میان عوامل اداره کننده این

ص:70

شبکه ها خبر می دهد. در یکی از برنامه ها که یکی دیگر از همین شبکه ها پخش کرد، اتابای درباره محل اصابت موشک های عراق به مناطق مسکونی  ایران، اطلاعاتی را در اختیار مأموران رژیم بعث عراق می داد و از مناطق جنوبی شهر تهران به عنوان محله های پرجمعیتی نام می برد که هدف مناسبی برای موشک های عراق است. همچنین پخش صدای معاشقه _علی رضا نوری زاده _(مفسر سیاسی _شبکه آی.تی.ان_) با یک دختر دانشجو از شبکه ای دیگر و ده ها مورد فحاشی روزانه این شبکه ها به یکدیگر، همگی از وجود تضادهای بسیار میان عوامل اداره کننده این شبکه ها خبر می دهد.

این وضعیت چنان تمسخرآمیز شده است که تمامی مجریان و مدیران این شبکه ها در برخورد با فعالیت دیگر شبکه ها، آنها را به «رو کردن سند» تهدید می کنند. برای مثال، می گویند اگر فلان شبکه کار خواسته شده از آن را نکند، سندهایمان را علیه وی رو می کنیم.(1)

اکنون این راهبرد را می توان «پروژه دلتا» نامید که سه محور اصلی آن، استفاده از شیوه های «دکترین مهار»، «نبرد رسانه ای» و «ساماندهی  نافرمانی مدنی» است».

«کمیته خطر جاری»، کمیته ای است که در دهه 1970 م. و در اوج جنگ سرد، گروهی از سناتورهای امریکایی، مسئولان ارشد وزارت خارجه، استادان برجسته علوم سیاسی، مؤسسه مطالعاتی _امریکن اینتر پرایز _و گروهی از مدیران باسابقه _سیا _و _پنتاگون _تأسیس کردند.

به گزارش _خبرگزاری مهر، _در میان اعضای این کمیته در دهه 70 میلادی، نام افراد زیر برجسته است:

_ینیوت گینگویچ، _رئیس سابق مجلس نمایندگان؛ _جورج شولتز، _وزیر خارجه دولت ریگان؛ _جان لیبرمن، _سناتور دموکرات؛ _جان کیل، _سناتور جمهوری خواه؛ _جوزف شولتز_، سناتور برجسته امریکایی؛ _جیمز ووسی، _رئیس اسبق سازمان جاسوسی امریکا؛ _جرج تنت، _از مدیران برجسته سازمان سیا و مسئول بخش خاورمیانه؛ _جوزف بایدن _و _مایکل لدین _از عناصر افراطی یهودیان امریکا؛_ مادلین آلبرایت_، وزیر خارجه اسبق امریکا؛ _کنت پولاک، _مدیر تحقیقات مرکز سیاست خاورمیانه ای سابان در مؤسسه _برو کینگز _و مدیر مؤسسه مطالعه خاور نزدیک (وابسته به یهودیان هوادار اسرائیل)؛ _مارک پالمر، _استراتژیست امریکایی (که در کاخ سفید از وی به عنوان یکی از نوآوران سیاست خارجی امریکا نام می برند) و _کاندولیزا رایس_، وزیر خارجه کنونی امریکا که در آن زمان، قائم مقام رئیس پنتاگون در حوزه آسیای مرکزی و قفقاز و اتحاد جماهیر شوروی بود.

ص:72

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پایان جنگ سرد، فعالیت این کمیته برای یک دهه به حالت تعلیق درآمد و پس از حادثه 11 سپتامبر، بار  دیگر عناصری چون _مارک پالمر، کنت پولاکف، مارتین ایندیک، ریچارد پرل، داگلاس فیث، کاندولیزا رایس _و _مارگ گرچت _در این کمیته گردهم آمدند تا به بررسی فرصت ها و تهدیدهای فراروی دولت ایالات متحده امریکا بپردازند. آنچه بوش در حوزه سیاست خارجی باید در مقابل ایران انجام دهد، موضوع گزارشی است که کمیته خطر جاری، آن را به دولت بوش پیشنهاد کرده است.

نویسنده این گزارش، _مارک پالمر _از استراتژیست های معروف امریکایی است. وی در گفت وگو با _دبو راه سولومود_، خبرنگار روزنامه امریکایی _نیویورک تایمز، _آشکارا با ایده تهاجم نظامی علیه جمهوری اسلامی مخالفت کرده است و می گوید: «ایران از نظر وسعت سرزمینی، کمیت جمعیت، کیفیت نیروی انسانی، امکانات نظامی، منابع طبیعی سرشار و موقعیت جغرافیایی ممتاز در منطقه خاورمیانه و هارتلند (قلب زمین) نظام بین الملل، به قدرتی کم بدیل تبدیل شده است که دیگر نمی توان با یورش نظامی، آن را سرنگون کرد».

بنابراین، به باور پالمر و اعضای کمیته خطر جاری، تنها راه سرنگونی نظام جمهوری اسلامی ایران، پی گیری جنگ نرم با استفاده از سه شیوه «دکترین مهار»، «نبرد رسانه ای» و «سامان دهی نافرمانی مدنی» است. محتوای این گزارش در پانزده موضوع قابل بررسی است. در موضوع پنجم این گزارش آمده است: «باید شبکه های گوناگون رادیو و تلویزیونی برای ایرانیان تدارک دید و

ص:73

پیام های خود را با پیشرفته ترین فن آوری های روز به دست مردم ایران رساند».(1)

دانشگاهی درباره اسلام انجام داده اند، یا گفته های استراتژیست های  حوزه ژئوپولتیک از _هلال بحران_(1) یا کاوش متفکران فرهنگی درباره«سقوط غرب» پر از سوء برداشت و مطالب گمراه کننده است. این پوشش کذایی به مخاطبان برنامه ها، این احساس را در آنها القا می کند که ایشان اسلام را فهمیده اند. آنها نمی دانند که بخش بزرگی از لایه های این پوشش نیرومند بر پایه مطالبی استوار است که از واقعیت عینی دور است. همواره اسلام به ظاهر نه تنها بی دقتی آشکار، بلکه نمونه هایی از قوم محوری بی قید و شرط، تنفر فرهنگی و حتی نژادی و خصومتی عمیق و در عین حال، بی قاعده و گسترده را تجویز می کند. همه اینها، بخشی از پوششی است که قرار شده بود، منصفانه، متعادل و مسئولانه باشد.(2)

_ادوارد سعید _از دو حقیقت مهم پرده برمی دارد؛

الف) تبعیض آمیز بودن برخورد رسانه های غربی با اسلام؛

ب) اهمیت کشورهای اسلامی به دلیل نفت خیز بودن آنها که اسلام را به موضوع مناسبی برای بهره برداری غربی ها تبدیل کرده است.

وی می افزاید:

سوای این واقعیت که با هیچ کدام از ادیان مسیحیت یا یهود که امروزه هر دو آنها دوران تجدید حیات (و یا «بازگشت های») کاملاً مهمی را می گذرانند، برخوردی چنین احساسی و عاطفی به عمل نمی آید. این پندار تردیدناپذیر ایجاد شده است که می توان اسلام را بدون هیچ گونه حدّی، با چندین کلیشه کلی که بی ملاحظه به کار می رود، مشخص و توصیف کرد. همواره فرض می شود اسلامی که درباره آن سخن گفته  می شود، موجود عینی و ثابت در جهان خارج است که به صورت تصادفی در همان جایی

ص:75

قرار دارد که منابع تأمین نفت ما وجود دارند.(1)

«تناقض در سیاست ها و اصول اعلانی و اعمالی رسانه های غربی در بازتاب دادن واقعیت های عینی، از تسلط نوعی امپریالیسم رسانه ای بر این مجموعه خبر می دهد. آزادی مطبوعات و رسانه ها در چارچوب لیبرالیسم، آزادی ناشران و اراده صاحبان سرمایه و نه الزاماً آزادی گردش اطلاعات و نیز توان دسترسی مردم به اطلاعات گوناگون، مفید و صحیح. آزادی نشر با آزادی دریافت اطلاعات و اخبار درست و کامل و جامع تفاوت دارد. امروزه این شکاف و فاصله به رغم توسعه و اختراعات جدید فن آوری، عمیق تر شده است. مطبوعات و رسانه های مبتنی بر الگوی لیبرالیسم، محدودیت ارتباطی و اطلاعاتی و اجتماعی خود را کاملاً آشکار کرده اند و در فراهم ساختن نیازهای یک جامعه سالم به بن بست رسیده اند».(2) دقت در رهنمودهای امام خمینی رحمه الله ما را به چگونگی استفاده امپریالیسم فرهنگی از رادیو و تلویزیون برای غالب کردن فرهنگ خود رهنمون می سازد. در این میان، می توان به نکات زیر دست یافت:

الف) استفاده غرب از رادیو و تلویزیون برای تبلیغات ضددینی؛

ب) رادیو و تلویزیون، ابزار دنیای استکبار برای تخدیر و تباهی و فساد اخلاقی ملت ها؛

ج) تغییر الگوی مصرف و رواج فرهنگ تجمل گرایی و تقلید در میان ملت ها به یاری رادیو و تلویزیون؛

 د) گسترش خودباختگی فرهنگی و تحقیر فرهنگ خودی و پی آمدهای

ص:76

آن در میان جوانان با پخش فیلم های غربی و در نتیجه، تغییر هویت، شخصیت، گفتار، شیوه زندگی و رکود تولید دانش در میان آنها.

همه این موارد، از جلوه های تهاجم فرهنگی غرب به شمار می رود.(1) رسانه های غربی، نه تنها در تحریف اسلام و وارونه جلوه دادن آموزه های آن در جهت مقاصد سیاسی و به دلیل برخی تعصب های مذهبی از توان رسانه ای خود بهره می جویند، بلکه در مواقع حساس از هیچ گونه هتاکی به اسلام، پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و دیگر پیشوایان دینی علیهم السلام و حمایت از حرمت شکنان دریغ ندارند. برای نمونه، در سپتامبر 1988 م. (شهریور 1367) انتشارات _پنگوئن _در بریتانیا، اثری را از _سلمان رشدی _- هندی الاصل تبعه انگلیس - با عنوان _آیات شیطانی _منتشر کرد. این کتاب که به کلی زاده تخیل است و با قلمی به نسبت قدرتمند و به گونه داستان های تخیلی و عشقی در قالب رئالیسم جادویی نگاشته شده، اسلام، پیامبر اسلام و خاندان و یاران پیامبر را هدف قرار داده است. بیش از یک هفته از انتشار این کتاب نگذشته بود که اعتراض مسلمانان به آن شروع شد و روز به روز گسترش یافت. در انگلستان، گردهم آیی های مختلف، اعتراض های سازمان یافته، اقدام های حقوقی و قانونی و دیپلماتیک، مؤثر واقع نشد. حتی روزنامه ها و رسانه های غربی نیز نه تنها به این اعتراض ها اهمیتی ندادند، بلکه به آن معترض هم بودند. خشم و کینه مسلمانان انگلیسی و دیگر مسلمانان ساکن این کشور به جایی رسید که تصمیم گرفتند به منظور بازتاب

ص:77

اعتراض قانونی و انسانی خود در رسانه ها،  در اجتماعی در _شهر برادفورد _انگلیس، نسخه ای از این کتاب را در برابر همگان بسوزانند. این کار، اثری دو جانبه در پی داشت. از یک سو، فریاد اعتراض مسلمانان به گوش جهانیان رسید و از سوی دیگر، فریاد غرب علیه این اعتراض ها، به عنوان دفاع از اصل آزادی بیان بلند شد و روز به روز افزایش یافت. پس از صدور حکم امام خمینی رحمه الله علیه سلمان رشدی، غرب علیه ایران و به ویژه امام راحل و در اصل، دین مبین اسلام جبهه گیری کرد.(1) دکتر صادق طباطبایی که در آن زمان برای تحصیل در اروپا به سر می برد، می نویسد: «در طول بیست و هفت سالی که در اروپا به سر برده بودم، هرگز چنین بسیج همگانی و تبلیغاتی که همه احزاب، جناح های سیاسی و تمامی رسانه های خبری، رادیویی، تلویزیونی و... هم گام و یک صدا حضور داشته باشند، ندیده بودم. محتوای این تبلیغات و تهاجم عبارت بود از:

یک - دفاع از اصل آزادی بیان که حال به خطر افتاده است؛

دو- حمله به امام خمینی رحمه الله و ایران و اسلام که اصل آزادی بیان را به ظاهر نمی پذیرد؛

سه - تحقیر مسلمانان، به عنوان انسان هایی نادان، متعصب، عقب مانده و مخالف آزادی، به ویژه آزادی بیان؛

چهار- معرفی اسلام، به عنوان دین سازش ناپذیر و خرافاتی و...».(2)

ص:78

به عملکرد رسانه های غربی، به ویژه تلویزیون، انتقادهای دیگری نیز وارد است که به برخی از آنها اشاره می شود:

 1. نقش سرگرم کننده رسانه های گروهی که به طور روزافزون مورد توجه رسانه های گروهی غرب است، با وجود همه جاذبه های ظاهری آن، با غیرسیاسی کردن جوامع و بی اعتنا بار آوردن مردم به امور عمومی، بیشترین پی آمدهای منفی را پدید می آورد.(1)

2. وقتی با فن آوری های رسانه ای، امکان ساخت تصاویر سه بعدی فراهم شد، شبیه سازی ها رواج یافتند. رسانه های جدید با استفاده از صنعت شبیه سازی، نه تنها واقعیت، بلکه مهم تر از آن، درک ما را از واقعیت تغییر دادند و این امکان را فراهم ساختند تا رویدادهای تبلیغاتی دروغینی صحنه سازی شود که افراد انسانی بدان واکنش نشان دهند.(2)

پیام هایی که از طریق برنامه های تلویزیونی غربی به کشورهای جهان سوم فرستاده می شود، بازتابی از اندیشه ها، نگرش ها، ارزش ها و به طور خلاصه، جهان بینی تولیدکنندگان و ترویج دهندگان این برنامه هاست. این شبکه ها، ابزار انتقال نظام ارزشی و روش زیست غربی به منطقه های دیگرند که برای مردم آن مناطق بیگانه است. اگر با این جریان برخورد مناسبی صورت نگیرد، ارزش های خاص ملت ها در دراز مدت نابود خواهد شد.(3)

ص:79

شبکه های تصویری دیجیتالی و حتی اطلاعات شبکه اینترنتی و سرویس های ویژه مخابراتی، همه را یک جا ارائه می کنند.(1)

 اگر بخواهیم بدون وارد شدن در بحث های فنی، ماهواره های تلویزیونی را توضیح دهیم، می توانیم آنها را نوعی رله فضایی برای امواج بدانیم. در حقیقت، ماهواره، برنامه های رادیویی - تلویزیونی خود را به صورت امواج رادیویی از پایگاه های زمینی دریافت می کند. سپس آنها را روی طول موج های از پیش تعیین شده و با اهداف ویژه، با قدرت بیشتر و پهنه بسیار گسترده تر پخش می کند.

این مقاله ها اعلام شد دانشمندان روسی به منظور تبادل امواج رادیویی، قصد استفاده از ماهواره ها را دارند. مردم شوروی با این ماهواره ها توانستند تصویر فضاپیمای _وستاک _II را ببینند که مدار زمین را دور می زد.

با تأسیس _کنسرسیوم اینتل ست_(1) در 20 اوت 1964 م.، امریکا نخستینماهواره مخابراتی تجارتی جهان به نام _اولین پرنده_ یا _اینتل ست _ Iرا در 6 آوریل 1965 م. به فضا پرتاب کرد و در مدار _سنکرون _بر فراز _اقیانوس اطلس _قرار داد.  در طول دهه 80 میلادی، پنج نسل از این ماهواره ها در ادامه روند تکامل یکدیگر ساخته شد که نسل پنجم این ماهواره با 12 هزار مدار تلفنی و 2 شبکه تلویزیونی در سال 1980 م. با تجهیزات کامل در مدار قرار گرفتند. نسل ششم این ماهواره ها نیز با سه برابر ظرفیت ماهواره های نسل پنجم و مجهز به سیستم های دیجیتالی پیچیده، در سال 1986 م. طراحی و به کار گرفته شد.

کنسرسیوم اینتل ست، سازمانی غیرانتفاعی با 110 عضو است که مقرّ آن در واشنگتن قرار دارد. هم زمان با تلاش های این کنسرسیوم، بلوک شرق نیز _سازمان بین المللی ارتباطات ماهواره ای شرق (اینتراسپوتنیک) _را در سال 1971 م. با عضویت 9 کشور به راه انداخت که در حال حاضر، 14 عضو دارد. این سازمان از طریق ماهواره های خود، ارتباط تلفنی، صدا، تصویر، تلکس، تلگراف، دورنگار و تبادل داده های رایانه ای را میان کشورهای بلوک شرق، برقرار می کند.(2)

ص:82

اجاره کرد.(1)

قدرتمند است تا ماهواره های قدرتمند را طراحی و به فضا پرتاب کنند. در آینده نزدیک، این تجارت ماهواره ای وارد مراحل رقابتی نیز خواهد شد، مگر آنکه دانشمندان دیگر کشورها نیز به جای استفاده از ساخته های دیگران، خود به فکر تولید و ساخت باشند. در حال حاضر، 151 ماهواره رادیویی و تلویزیونی فعال است. این ماهواره ها 3836 شبکه تلویزیونی دیجیتال، 461 شبکه تلویزیونی آنالوگ، 2091 شبکه رادیویی دیجیتال و 267 شبکه رادیویی آنالوگ دارند.(1)

هم اکنون بیش از 15 شبکه تلویزیونی فارسی زبان که بیشتر در امریکا مستقر هستند، برای فارسی زبانان مقیم امریکا، ایران، افغانستان، تاجیکستان و اروپا برنامه پخش می کنند. برخی از این شبکه ها عبارتند از:

1. تلویزیون رنگارنگ؛(1)

2. تلویزیون ملی؛(2)

3. تلویزیون پارس؛(3)

4. تلویزیون بین المللی آپادانا؛(4)

5. تلویزیون ملی ایرانیان؛(5)

6. شبکه یک؛(6)

7. شبکه خبری فارسی؛(7)

 8. تلویزیون آزادی؛(8)

9. تلویزیون تپش؛(9)

10. شبکه تلویزیونی ایران؛(10)

11. جام جم بین المللی؛(11)

12. تلویزیون امید ایران؛(12)

ص:86

13. شبکه جهانی فارسی؛(1)

14. تلویزیون صدای امریکا؛(2)

15. تلویزیون آی.پی.ان؛(3)

16. تلویزیون آی.سی.سی.

نیست (که افراد یک ملت آن را درک کرده یا نکرده باشند)، بلکه بیشتر مجموعه ای از ترجیحات ذهنی است که هرگاه نیازمندی ها و تمایلات ملتی تغییر کند، آنها نیز دگرگون می شوند».(1)

در این زمینه، ماهواره ها نقشی تعیین کننده دارند و می توانند با تبلیغات جهت دار در تغییر ترجیح های ذهنی و فرهنگی ملت ها و سرانجام تغییر نگرش دولت ها اقدام کنند. از همین رو، امروزه تبلیغات، ابزاری برای مداخله در حاکمیت کشورها و براندازی دولت ها به شمار می آید. «تبلیغات براندازانه»(2) دیگر اصطلاحیشاعرانه و ناشناخته تلقی نمی شود. به همین ترتیب، پیدایش اصطلاح «تهاجم فرهنگی»(3) نیز بر پایه واقعیتی است که جهانیان کاملاً آن را درک می کنند. شگفتا کهفهم آن برای برخی مدعیان فرهنگ در کشور ما گران آمده است. ساده اندیشی است که ترویج خشونت و سکس، آموزش های اخلاقی ناروا، آموزش تفریح های ناسالم، تحقیر سنّت های ملی و بزرگداشت فرهنگ بیگانه و حتی تحمیل نوع خاصی از آرایش، خوراک، پوشاک و به طور کلی، «مد» را تنها از سر تنوع خواهی و پر کردن اوقات فراغت قلمداد کنیم. تغییر رفتارهای ظاهری تا حدودی نشانه دگرگون شدن ارزش ها و آرمان های درونی انسان ها است و  غفلت از نقش تبلیغات رسانه ای (که ماهواره از مهم ترین آنهاست) در این دگرگونی، نمی تواند نشانه فرهنگ و تمدن باشد.

پی آمدهای منفی ماهواره ها را که ابزار جنگ رسانه ای هستند، در بخش های زیر می توان مطرح ساخت:

کودکی که در یک کشور به دنیا می آید، متناسب با ارزش ها و هنجارهای همان کشور رشد می کند و معیارهای درونی خود را تقریباً با ارزش های همان جامعه هماهنگ می کند. وقتی چنین فردی بزرگ تر می شود و هم زمان، برنامه های ماهواره ای به ارزش ها و معیارهای سنّتی او حمله ور می شوند و قالب های ذهنی او را درهم می شکنند، تنش های درونی او برای وفق دادنش با آن برنامه ها، شخص را بی هویت بار می آورد.

ایجاد ناهم گونی میان ارزش های یک ملت با برنامه هایی مبتنی بر ارزش ها یا حتی ضدارزش های دیگر جوامع، نه تنها بر گروه های نوجوان و جوان اثر می گذارد، بلکه هیچ قشر دیگری از زیان آن در امان نمی ماند. یک سویه بودن جریان انتقال فرهنگ، ارزش ها و ایدئولوژی سیاسی، حاکمیت زبان بیگانه (مانند زبان انگلیسی)، توجه به گرایش های مخاطبان به جای نیازهای واقعی آنان، ایجاد نیازهای کاذب و مانند آن از کمترین آسیب های این برنامه هاست.

یکی از نویسندگان در مقاله ای با عنوان «ماهواره و بی خویشتن شدگی مخاطبان»،(1) اثرهای روانی ماهواره را بر مخاطبان بررسی کرده است. این گونه آسیب شناسی روحی و روانی در حوزه مخاطب شناسی کمتر مورد توجه روان شناسان رسانه ای بوده است که شاید دلیل آن، گستردگی برنامه های ماهواره ای باشد. نتیجه پژوهش این روان شناس رسانه ای بدین شرح است:

1. بی خویشتن شدگی یا شخصیت زدایی از مخاطبان ماهواره ای، با دیدن برنامه های خاص پدید می آید.

ص:90

2. مخاطب در حالت بی خویشتن شدگی، احساس «غیرواقعی بودن» می کند؛ زیرا برنامه مورد علاقه اش چنین حالتی را در وی پدید می آورد.

3. نمایش پیوسته فیلم ها و تصویرهای هیجان انگیز و خشونت آمیز، بی خویشتن شدگی مخاطبان را سرعت می بخشد.

4. ماهواره های ارتباطی با توجه به تجهیزات کامل فنی، چنان ساخته و پرداخته می شوند که مخاطبان مختلف را در مناطق گوناگون پوشش دهند.

5. «بی عاطفه شدگی مخاطب» بر اثر دیدن فیلم ها و تصویرهای حادثه ای (اکشن) ماهواره ای، نوعی توصیف مفهوم از دست دادن ظرفیت خود برای برون ریزی هیجانی است. این مهم، معمولاً با تجربه ذهنی بی خویشتن شدگی همراه است.

6. برنامه های ماهواره ای (متغیر مستقل) بر وضعیت و کنش های رفتاری مخاطب (متغیر وابسته) اثر می گذارند. همچنین پژوهش های علمی کلاسیک در این زمینه، این نظریه دانشمندان را که «تصاویر خشونت آمیز ماهواره ای، رفتار خشونت نمای مخاطبان را پدید می آورد»، تأیید می کند.

7. «حالت های وجد» که در اختلال شوریدگی - افسردگی مخاطبان روی می دهد، به دلیل نوع برنامه ای است که پی آمدهای آنی دارد.

8. مخاطبان بر اساس توانایی ها و ظرفیت های شناختی خود، برداشت خاصی از تصویرهای ماهواره ای می کنند، ولی این توانایی و ظرفیت در برابر «تصویرهای مستهجن» خنثی می شود.

9. اگر برنامه های ماهواره ای با فرهنگ، رفتار، باورها و ارزش های شخص مخاطبان هم خوانی نداشته باشد، اختلال های روحی و روانی پدید خواهد آورد.

ص:91

از دیگر آسیب های اجتماعی و فرهنگی ماهواره ها، بازتاب گسترده  صحنه های خشن در قالب فیلم، سریال، شو و... است. _هیوزمن و اِرون _(1987 م.) در پژوهشی با عنوان «رشد رفتار پرخاش جویانه از چشم انداز رشد رفتارگرایی» به فراوانی خشونت در محتوای برنامه ها پرداخت و به این نتیجه رسید که تلویزیون و برنامه های ماهواره ای، عامل اصلی رفتارهای خشونت آمیز در مخاطبان است.(1)

_ری سورتی _(1988 م.) در کتاب ارزشمند _رسانه ها، جرم و عدالت اجتماعی _درباره «ساختار اجتماعی جرم و خشونت رسانه ای»، برنامه های تلویزیونی و ماهواره ای را عامل اصلی اختلال های روان پریشی مخاطبان برمی شمارد.(2) او در این زمینه، با طرح سه طبقه بندی «ویژگی های منبع»، «اثرگذاری های نگرشی» و «اثرگذاری های رفتاری»، آنها را عامل اصلی شکل گیری اختلال های رفتاری - حرکتی در مخاطبان برنامه های ماهواره ای می داند. شکل زیر تقسیم بندی او را نشان می دهد:

ص:92

شکل ساده عامل مرتبط با اثرگذاری های جرم زایی رسانه ها بر اساس سه تأثیر مختلف.(1)

_اثرگذاری های رفتاری_

_اثرگذاری های نگرشی_

_ویژگی های منبع_

گروه کوچکی از مخاطبان که نه تنها به پذیرش رفتارهای خشونت آمیز رسانه ای تمایلی ندارند، بلکه حاضر به تماشای آن هم نیستند.

گروه زیادی از مخاطبان که به پذیرش جرم و خشونت تمایل دارند و رسانه بهترین پاسخ را به آنها می دهد.

ویژگی محتوا و زمینه رسانه ها (مانند: جرم، خشونت و یا سبک ارائه)ویژگی تماشاگر مصرف کننده (مانند: هیجان، موضع گیری قبلی)ویژگی تماشاگر یا صرف زمینه مصرف (مانند: عوامل جرم، جامعه پذیری و خشونت)

ترویج ابتذال، سکس و روابط نامشروع از دیگر آسیب های فرهنگی و اجتماعی ماهواره هاست. گفته شد تصویرهای مستهجن، در ذهن مخاطبان اختلال ایجاد می کند و بر رفتارهای به طور ناخودآگاه آنها تأثیر می گذارد. بنا بر نتیجه پژوهش های صورت گرفته، این تصویرها، پی آمدهای منفی هرزه گرایانه ای بر مخاطبان بر جا می گذارد، قدرت اندیشه را از آنان می گیرد و احساسات و هیجان های کاذبی را جای گزین آن می سازد که آسیب های

ص:93

فراوانی را به همراه دارد.(1) البته برخی ماهواره ها با توجه به شکل گیری جنبه های حقوقی و الگو سازی تصویرها، می کوشند جنبه های آموزشی -  تفریحی این برنامه ها را برجسته سازند که البته این شگرد، توجیه عصر اطلاعات در جهان رسانه هاست.

علیه تروریسم تیتر جنگ شبکه های CNN،FOX News  و سایر رسانه ها چون BBC و... بوده است.

ماهواره ها با تصویرسازی، واقعیات ادعایی خود در مورد جنگ را در ذهن مخاطب شکل می دهند؛ به «دشمن» موجودیت می بخشند و آن را  خون ریز و ضعیف جلوه می دهند؛ آثار انسانی نامطلوب جنگ را کوچک می شمرند و از سربازان خودی یک «قهرمان» می پرورانند که خستگی ناپذیر در راستای محو شرارت از سراسر کره زمین رسالتی جهانی بر دوش گرفته اند.

در بعد سخت افزاری، ماهواره های مخابراتی با عکس برداری هوایی از موقعیت های ژئواستراتژیک و حیاتی نیروهای نظامی و هدف های نظامی از جمله تأسیسات، کارخانه ها، راه های ارتباطی، پل ها و لجستیک نیروهای نظامی حریف، امکان وارد آوردن حداکثر ضربه را به دشمن فراهم می کنند.

انقلاب در عرصه فن آوری نظامی در کنار تحول شگرف در حوزه تکنولوژی ارتباطات و ماهواره در جنگ های بالکان، امریکا و عراق در سال 2003 و نبرد امریکا در افغانستان در سال 2001 نشان داد که تصاویر ماهواره ای که در اختیار حافظه موشک های کروز قرار گرفته بود، امکان نابودی اهداف نظامی را با ضریب خطای کمتر از 5 متر فراهم آورده بود.

امکان شناسایی آشیانه های هواپیماها، سایت های موشکی و... در جنگ امریکا و عراق، استفاده از نیروی هوایی عراق را کاملاً ناممکن و پرهزینه ساخت.

به اعتقاد نگارنده، کاربرد ماهواره ها در بعد نرم افزاری بسیار مهم تر از بعد سخت افزاری در یک جنگ تمام عیار است، رسانه ها با توجیه جنگ و لزوم

ص:95

آن، کاهش ابعاد ضدانسانی جنگ و تلاش برای تضعیف روحیه مردم و سربازان از طریق برساختن «واقعیت ها» حریف را پیش از شکست نظامی به تسلیم و انفعال می کشانند.

می شوند. از این تعداد، 15 شبکه نیز به زبان فارسی است که بیشتر آنها علیه نظام جمهوری اسلامی و ارزش های ملی و مذهبی کشور، برنامه پخش می کنند. حتی گردانندگان این شبکه ها می کوشند این شبکه ها را در باند  UHFقرار دهند. در آن صورت، برای دریافت شبکه ها به دیش و رسیور نیازی نیست و با آنتن های معمولی نیز دریافت برنامه های ماهواره ای  به طور مستقیم امکان پذیر می شود.(1)

بررسی کمّی و کیفی این شبکه ها (به صورت موردی) نشان می دهد اثرگذاری منفی ماهواره ها به واسطه حجم اندک برنامه های آموزنده در مقابل حجم بالای برنامه های سرگرمی، شو، موسیقی و... بسیار زیاد است. افزون بر این، وضعیت منفی عمومی بر شبکه های تلویزیونی ماهواره ای حاکم است و شبکه های تلویزیونی فارسی زبان لوس آنجلسی تنها برای اثرگذاری بر مخاطب ایرانی، برنامه پخش می کنند که به برخی از آنها اشاره شد.

علمی و آموزشی استفاده می کنند. برای روشن شدن بیشتر این مدعا، به تحلیل محتوای کمّی شماری از شبکه های شش کشور اروپایی (آلمان، انگلستان، بلژیک، سوئیس، فرانسه و هلند) می پردازیم تا به دور از هر گونه داوری شخصی، جنبه تفریحی و سرگرمی بودن یا علمی و آموزشی بودن این شبکه ها مشخص تر شود.

برای این منظور، با مشاهده برنامه های شبکه هایی مانند ,TSR2 ,SF1 ,Canalt ,AB3 ,BBC prime ,BBC2 ,BBC1 ,Arte ,VOX ,ZDF, Net5 ,Nederland2,  Nederland1, ARTE ,France2 و نیز با بهره گیری از پایگاه اینترنتی EuroTV و گرفتن کنداکتور زمان پخش برنامه های این شبکه ها، محتوای کمّی برنامه های این شبکه ها در طول یک هفته بررسی شد. در این بررسی، به موارد زیر توجه شد:

1. شبکه های بررسی شده از شبکه هایی هستند که انواع مختلف برنامه اعم از فیلم، سریال، کودک، خبر، مستند و... پخش می کنند و تنها به نوع خاصی از برنامه نمی پردازند.

2. در گزینش شبکه ها به دو صورت عمل شد:

الف) شبکه های مهم دنیا مانند BBC1 ,VOX ,ZDF و... که به ظاهر مخاطبان بیشتری دارند، در این بررسی به طور هدف مند انتخاب شدند. ب) در مورد برخی کشورها مانند بلژیک، سوئیس و هلند که شبکه های چندان معروفی نداشتند، گزینش شبکه ها به طور تصادفی انجام گرفت. البته برنامه های این شبکه ها نیز انواع مختلف برنامه را دربرمی گرفت.

3. برای اجرای یک بررسی همه جانبه، برخی شبکه های کارتی مانند:

ص:98

,Nederland1 SF1 ,France2, Nederland2 نیز در این بررسی گنجانده شدند.

با در نظر گرفتن این نکته ها، برنامه های شبکه های اروپایی یادشده به تفکیک فیلم، سریال، شو - موسیقی و برنامه های سرگرم کننده و متنوع، برنامه کودک، اطلاع رسانی، ورزش، برنامه های علمی و آموزشی، برنامه های مستند (که بیشتر درباره حیات وحش است)، برنامه های ادبی و فرهنگی، برنامه های اقتصادی، برنامه های سیاسی و برنامه های مذهبی بررسی و درصد هر یک از آنها مشخص شد.

در این میان، مواردی نیز بررسی نشده که با عنوان «دیگر برنامه ها» در جدول ها مشخص شده است. خود این موارد، دو گروه را دربرمی گیرد:

الف) میان برنامه ها، آگهی های تبلیغاتی، برنامه های آشپزی، باغبانی،  تئاتر، گردشگری، مهاجرت، دوربین مخفی و... .

ب) برنامه هایی که نوع آنها در این بررسی، نامشخص مانده بود.

بنابراین، از هر کشور، دو تا سه شبکه بررسی شد که یافته های حاصل از آن، به تفکیک هر شبکه و نوع برنامه های پخش شده در ادامه آمده است.

تحلیل برنامه های ماهواره ای شش کشور اروپایی شامل آلمان، انگلستان، بلژیک، سوئیس، فرانسه و هلند و نتایج به دست آمده در جدول شماره 1 آمده است. این جدول که به توزیع مدت زمان پخش برنامه ها به تفکیک کشور، شبکه و نوع برنامه می پردازد، نشان می دهد بیشترین نوع برنامه های پخش شده از این شبکه ها فیلم 16 درصد و سریال 13 درصد بوده است. شو (نمایش)، موسیقی و برنامه های سرگرم کننده 8 درصد، اطلاع رسانی 7 درصد، ورزش 5 درصد و برنامه کودک 4 درصد بوده است. همچنین برنامه های علمی و آموزشی و برنامه های مستند هر یک با 3 درصد، برنامه های سیاسی با 2 درصد،

ص:99

برنامه های ادبی، فرهنگی، اقتصادی و مذهبی هر کدام با 9 درصد تا حدودی برنامه های این شبکه ها را پوشش داده اند.(1)

جدول شماره 1

توزیع مدت زمان پخش برنامه های ماهواره ای 6 کشور اروپایی به تفکیک شبکه و نوع برنامه در طول یک هفته

نوع برنامه

آلمان

انگلستان

شبکه و مدت (دقیقه)

ZDF

VOX

ARTE (Ge)

BBC Prime

BBC1

BBC2

فراوانی

درصد

فراوانی

درصد

فراوانی

درصد

فراوانی

درصد

فراوانی

درصد

فراوانی

درصد

فیلم

920

10

1945

19

1890

35

-

-

780

8

1095

11

سریال

1277

14

3140

31

-

-

2600

26

1860

18

1500

15

شو، موسیقی، برنامه های متنوع و سرگرم کننده

808

9

440

4

310

6

925

9

1585

16

765

7

برنامه کودک

535

6

-

-

-

-

20

1%

540

5

925

9

ص:100

اطلاع رسانی

1076

12

110

1

540

10

200

9/1

990

10

340

3

ورزش

1355

15

-

-

25

1

-

-

205

2

470

5

برنامه های علمی و آموزشی

120

1

315

3

360

6

1100

11

30

2%

1470

15

برنامه های مستند

495

5

755

7

-

-

160

2

30

2%

15

1%

برنامه های ادبی و فرهنگی

120

1

60

1

625

11

-

-

-

-

150

4/1

برنامه های اقتصادی

260

3

-

-

85

2

-

-

-

-

150

4/1

برنامه های سیاسی

210

2

230

3

515

9

-

-

60

6%

60

5%

برنامه های مذهبی

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

دیگر برنامه ها

2004

22

3085

31

1110

20

5075

50

4000

40

3015

2

کل

9180

100

10080

100

5460

100

10080

100

10080

100

10080

100

ص:101

نمایش فیلم های مختلف کمدی، رمانتیک، جنایی، وحشتناک و دلهره آور یکی از راه های مهم جلب مخاطب در این شبکه هاست. نمایش مجموعه ها و سریال های دنباله دار با جلب نظر مخاطب در یک دوره زمانی سبب تأثیر بیشتر و مدت دار پیام بر مخاطب می شود. پخش شو، انواع ارکسترهای موسیقی با خوانندگان و نوازندگان مختلف در فاصله های زمانی کوتاه مدت و با تکرارهای فراوان و گاه طولانی مدت، به ویژه پیش از روزهای تعطیل می تواند اثرهای کوتاه مدت یا دراز مدت بر مخاطب بر جای گذارد. بر اساس یافته ها، اگرچه برنامه های علمی و آموزشی این شبکه ها در مقایسه با برنامه های ادبی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و مذهبی درصد بالاتری دارد، فیلم ها و سریال ها، سهم زمانی کمتری دارند.

دلیل ممنوع بودن این رسانه، مردم از انتقال  تجربه های خود در استفاده از ماهواره به یکدیگر و آموزش دیگران برای چگونگی بهره وری مطلوب از آن و کاستن از میزان خطرها و بدآموزی های آن محرومند.

ماده 5 این قانون، سازمان صداوسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (مؤسسه رسانه های تصویری) را به ضبط و پخش برنامه های موافق با ارزش ها و مبانی فرهنگی اسلامی و ملی مجاز دانسته است. ماده 4 نیز تمام دستگاه های فرهنگی کشور را به مطالعه و تبیین آثار زیان بار استفاده از برنامه های انحرافی شبکه های ماهواره ای در جامعه موظف ساخته است. همچنین ماده 10 این قانون، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را موظف کرد تا با همکاری وزارت پست و تلگراف و تلفن (سابق) و سازمان های مربوط، از اهرم های حقوقی و بین المللی به منظور حراست از مرزهای فرهنگی کشور و حفظ کیان خانواده علیه برنامه های ویرانگر ماهواره اقدام کند.

با بررسی مذاکره ها و متن قانون ممنوعیت کاربرد ماهواره، نتیجه می گیریم عامل اصلی شرایط نابسامان ماهواره در کشور، قانون یادشده نیست، بلکه علت اصلی، اجرا نشدن کامل قانون از جمله مواد 4، 5 و 10 - به ویژه ماده 5 - این قانون است. در واقع، سیاست های همه جانبه در قانون یاد شده، پس از تصویب به فراموشی سپرده شد و راهبرد کوتاه مدت این ممنوع بودن، بزرگ نمایی شد و به یک سیاست به ظاهر تمام عیار تبدیل گردید. البته می توان بخشی از علت این خطا؛ یعنی جای گزینی راهبرد به جای سیاست را متن قانون دانست. این قانون، راهکارهای نظارتی مناسبی برای اجرای مواد 4، 5 و 10 را پیش بینی نکرده بود و قانون یاد شده با توجه به ماهیت و قابلیت دستگاه های اجرایی

ص:103

طراحی نشده بود.

 به باور بسیاری از کارشناسان، برخورد حذفی صرف، آن هم در حوزه سخت افزاری، تجربه ناموفقی است و تنها به معنای حذف صورت مسئله، به جای یافتن پاسخ صحیح برای پرسش است. هرچند قانون های سلبی تا یافتن پاسخ مناسب از سوی نخبگان حوزه های علوم سیاسی، اجتماعی، روان شناسی، حقوق، ارتباطات و مسئولان، پذیرفتنی است، ولی باید دانست این پاسخ باید با نیاز فرهنگی جامعه، دگرگونی های سریع در فن آوری اطلاعات و ارتباطات، متناسب بوده و با توجه جدّی به برنامه های فرهنگی غرب علیه ملت های مسلمان، فراگیر، اثرگذار و بهنگام باشد.

استفاده از ماهواره را در سطح جامعه و به ویژه برای نوجوانان و جوانان،  بدآموز و دارای خطرهای فرهنگی دیگر دانسته اند. _مؤسسه ملی پژوهش افکار عمومی _در نظرسنجی از شهروندان تهرانی درباره «میزان بهره مندی و نگرش مردم به ماهواره» در زمینه پی آمدهای ماهواره، فرضیه های مختلف مردم را در این زمینه بررسی کرد. برخی از این فرضیه ها، برای پاسخ گویان خوانده شد و از آنها خواسته شد تا مخالفت یا موافقت خود را با هر کدام از این فرضیه ها بیان کنند. نتیجه زیر در این باره به دست آمد:

فرضیه ها

درصد

برنامه های ماهواره به رواج مدگرایی کمک می کند

3/81

برنامه های ماهواره، مردم را سرگرم می کند

75

برنامه های ماهواره به بی بندوباری افراد جامعه می انجامد

1/71

برنامه های ماهواره، آگاهی مردم را بیشتر می کند

9/69

برنامه های ماهواره به افزایش انتظارهای مردم از حکومت می انجامد

1/66

برنامه های ماهواره به ترویج مصرف گرایی کمک می کند

1/64

پرسش دیگر در این زمینه این بود که آیا برنامه های ماهواره به ایجاد  ارزش های جدید ناسازگار با فرهنگ ایرانی در جامعه می انجامد؟ در این مورد، 8/63 درصد موافق و 4/24 درصد مخالف این فرضیه بودند. 1/60 درصد از افراد شرکت کننده در نظرسنجی، شبکه های ماهواره را عامل ایجاد

ص:105

رفتارهای خشونت آمیز در جامعه دانستند و 1/38 درصد مخالف این نظر بودند. همچنین 8/44 درصد با این نظر که برنامه های ماهواره ای، مردم را در برابر حکومت قرار می دهد، موافق و 5/32 درصد مخالف آن بودند. 5/50 درصد افراد نمونه اعتقاد دارند برنامه های ماهواره ای بنیان خانواده را سست می کند و در مقابل، 8/36 درصد مخالف این نظر هستند. _مرکز ملی مطالعات و سنجش افکار عمومی _در سال 1378، پژوهش دیگری را با عنوان «نظرسنجی از شهروندان تهرانی درباره ماهواره» در سطح مناطق بیست و دو گانه شهر تهران انجام داد که در مجموع 1143 نفر (شامل 569 مرد و 574 زن) به پرسش ها پاسخ دادند. در این نظرسنجی، دلایل منفی بودن ماهواره نزد مخاطبان چنین بود:

انحراف اخلاقی

5/38

انحراف جوانان

1/30

ناسازگاری با فرهنگ

17

رواج مدهای گوناگون 

7/6

تزلزل خانواده  

3/0

اتلاف وقت  

7/2

ناسازگاری با ارزش های دینی 

2/0

ص:106

همچنین دلایل نگرش مثبت داشتن به ماهواره نزد مخاطبان این گونه بود:

افزایش توان مندی علمی، فن آوری و یادگیری زبان

43%

افزایش آگاهی های عمومی

24%

ایجاد فرصت ها [امکانات] سرگرمی

15%

آشنایی با فرصت های دیگر

14%

استفاده از برنامه های ورزشی

4%

بر اساس نظرسنجی _سازمان ملی جوانان، _3/52 درصد جوانان ایرانی معتقدند افزایش شبکه های تلویزیونی نتوانسته است انتظار جوانان را برآورده سازد. همچنین به باور 8/66 درصد جوانان، افزایش شبکه های تلویزیونی نتوانسته است گرایش جوانان را به ماهواره کاهش دهد. این آمار هنگامی نگران کننده تر می شود که بدانیم 5/60 درصد جوانان گفته اند اگر امکان استفاده از ماهواره را داشته باشند، ترجیح می دهند برنامه های تلویزیونی دیگر کشورها را تماشا کنند.

به باور دکتر _محسنیان راد، _استاد علوم ارتباطات، «مصرف کنندگان پیام» ترجیح می دهند به دلیل داشتن فرهنگ مشترک از رسانه های داخلی استفاده کنند، ولی به دلیل گسترش رسانه های گروهی و افزایش حق انتخاب ها، اگر

ص:107

نتوانیم نیازهای مخاطبان خود را بشناسیم و برآورده سازیم و در همه زمینه ها همچون خبر، سرگرمی، آموزش و... این نیازها را فراهم کنیم، ضربه سنگینی به فرهنگ ملی مان خواهد خورد.(1)

ص:108

دانشکده های تخصصی، استفاده از نیروهای کاردان و افزایش ارتباط اصحاب رسانه با دانشگاه ها که قدرت هدایت فکری جامعه را دارند، بسیار ضروری است. برای افزایش کارآیی رسانه، تربیت گوینده، نویسنده، تهیه کننده و حتی کارشناسان سیاسی، نظامی و علوم اجتماعی در حوزه های مختلف رسانه ای، نیازی جدّی است.

می دهد و مخاطب در برابر آن ایستادگی می کند. در حال حاضر، بسیاری از برنامه های مذهبی، سیاسی و... در تلویزیون که به پخش مستقیم مراسم سخنرانی، اعیاد و... می پردازد، کمترین قدرت اثرگذاری را دارند. یکی از کارشناسان بر این باور است که جنبه تکنیکی و امکانات تلویزیون ما مشکل ندارد، تلویزیون ما از نظر کارگردانی، تصویربرداری و امکانات فنی با تلویزیون های اروپایی قابل مقایسه است. مشکل تنها در طراحی پیام است که بدون آگاهی از کارآیی این وسیله، پیام ساخته می شود».(1) باید نیروهای کارشناسی برای تلویزیون پیام طراحی کنند تا مخاطب را شناسایی و سپس با او تخصصی برخورد کنند. اگر مشکل تخصص طراحان پیام حل شود، تلویزیون ما از نظر فنی مشکل دیگری نخواهد داشت.

رسانه ای با رویکرد تکاملی و بر اساس آرمان های انقلاب وجود ندارد. ایجاد فضای رقابتی میان رسانه های داخلی، افزون بر اینکه زمینه ای فراهم می کند تا نگاه مخاطبان روی برنامه های تولید داخل جلب شود، به تقویت تولیدهای تلویزیونی، رشد موسیقی، سینما و ده ها صنعت مختلف درگیر در این حوزه می انجامد. همچنین تلاش برای جذب مخاطب در چارچوب سیاست های کلان دولت، بر کیفیت و کمیّت برنامه ها می افزاید.

مبادله اطلاعات در زمینه امور مورد علاقه سرویس های سخن پراکنی.

 ج) پیشبرد فعالیت هایی که از هر نظر برای کمک به توسعه «سخن پراکنی» طراحی شده است؛ به ویژه «توسعه ملی و آموزش و پرورش».

د) کمک به پیشبرد رابطه خوب و حسن نیت بین المللی از طریق تجهیزات ملی سخن پراکنی.

اتحادیه ABU یک شورای اداری و مجمع عمومی دارد. سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران نیز در مجمع عمومی آن حق رأی دارد و همواره در نشست های آن شرکت می کند.

گروه های فرعی اتحادیه رادیو - تلویزیون های آسیا به قرار زیر است:

خدمات فنی و حقوق پخش و مسائل حقوقی.

استفاده حداکثر از این ظرفیت، در قالب پروژه های تولید مشترک فیلم و سریال های تلویزیونی، دادوستد خبری، پخش موسیقی و فیلم برای  کشورهای عضو و حتی زیرنویس کردن فیلم ها و تولیدات رسانه ای برای کشورهای هدف، می تواند افزون بر اشاعه فرهنگ کشورمان، انگیزه و ظرفیت تولید را در مخاطب داخلی افزایش دهد. برخی همکاری میان اعضای این اتحادیه را چنان مهم ارزیابی می کنند که حتی معتقدند می توان در این چارچوب، به یک زبان مشترک رسانه ای دست یافت؛ زبان مشترکی که در قالب موسیقی، کلام و محصولات رسانه ای عملی است.

اسلامی که دغدغه های فرهنگی مشابهی با ایران دارند و به آسانی می شود با آنها به توافق رسید، باید امکان استفاده از توان مالی، دانش فنی و بازاریابی رسانه ای در این کشورها را فراهم ساخت. اندیشه ساخت ماهواره اسلامی که در جهت ترویج و تبلیغ اسلام ناب محمدی و مقابله با جنگ رسانه ای دشمن است، چه بسا در گیرودار بحث های نظری درباره ماهواره و  اسلام و تلاش برای جمع این دو مقوله در قالب اسلامی فراموش شود.

در این میان، اگر با در نظر گرفتن شرایط زمان و مکان و رویکردی عمل گرایانه در این راه بکوشیم و فرهنگ، ادب، تاریخ تمدن اسلامی - ایرانی، حقانیت نظام و انقلاب، دستاوردهای نظام اسلامی و تولیدات فکری حوزه ها و دانشگاه های کشور را در قالب رسانه ای طرح کنیم، گام مؤثری در مقابل تهاجم رسانه ای دشمن برداشته و به صدور انقلاب با امواج رسانه ای پرداخته ایم. برای چنین ماهواره ای می توان برنامه های زیر را درنظر گرفت: پخش برنامه های مختلف به زبان های زنده دنیا؛ تبیین و عظمت مسلمانان در گذشته و دستاوردهای علمی، فرهنگی آنان در دوران معاصر؛ تولید برنامه های جذاب، پرمحتوا و رقابت پذیر با برنامه های تولیدی غرب؛ ارائه تحلیل های سیاسی و اقتصادی از وضعیت مسلمانان در دنیا و معرفی ملت ها و دولت های اسلامی.

یکی از کارشناسان معتقد است که تکنولوژی دو معنای مترادف با سخت افزار و نرم افزار دارد؛ همچون رابطه ای که دو چشم ما با هم دارند تا اجسام را سه بعدی ببینیم. تکنولوژی نیز همین حالت را دارد؛ یعنی وقتی از آن بحث می کنیم، باید نرم افزار و سخت افزار را نیز در نظر داشته باشیم و به بیان دیگر، هم از ابزار و هم از روش و فن سخن بگوییم. بنابراین، صاحبان

ص:115

تکنولوژی از هر دو جنبه، بهتر می توانند بازار مخاطب را در دست بگیرند و با مردم ارتباط برقرار کنند. در واقع، وقتی نرم افزار در دست تولیدکننده سخت افزار باشد، فن آوری واقعی را در دست خواهد داشت. وقتی ابزار و مهارت در کنار هم باشد، می توانید حرف خود را به کرسی بنشانید.

محتوایی برنامه ها عامل آن باشد؛ زیرا تحصیل کردگان جامعه به دقت و با حساسیت، برنامه های صداوسیما را زیرنظر دارند. توجه جدی تر برنامه سازان به این مهم کمک می کند صدا و سیما مخاطبان تحصیل کرده خود را از دست ندهد.

نتیجه اینکه در جامعه ما بافت دین داران و علاقه مندان به برنامه های دینی، تنها گروهی خاص با باورهای مذهبی ویژه نیست. امروزه گروه واره های گوناگونی را در میان مخاطبان می توان تشخیص داد که توجه ما را از مدل انتقالی در ارتباطات مذهبی که هدف آن بیشتر آموزشی، اطلاعاتی و تبلیغاتی است و توجهی به گونه گونی مخاطبان و نیازهای آنان ندارد، به مدل آیینی  معطوف می سازد. مدل آیینی بر پیوند، همراهی و ایمان مشترک تأیید دارد و در خدمت نیازهای مخاطبان و بازتاب علایق آنان در برنامه های دینی رسانه است. صرف نظر از حقیقت دین که امری فطری است و زمینه پذیرش آن در مخاطب زیر است، وقتی دین یا باورهای درست دینی مورد هجمه رسانه ای قرار می گیرند و اندیشه های رقیب در گفتمان رسانه ای حضور می یابند، نهادی در تبلیغ اندیشه اش موفق تر است که از فنون تبلیغات و اقناع به بهترین شیوه بهره گیرد. در حوزه تبلیغات، به ویژه وقتی چند اندیشه رقیب وجود داشته باشند، تبلیغ مستقیم و تقاضای پذیرش یک نظر، در مخاطب مقاومت ایجاد می کند. اینکه در اسلام سفارش شده است مردم را به غیر از زبان خود - به طور عملی - به دین و کردارهای نیک فراخوانید «کُونُوا دُعاةً لِلنّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُمْ»(1)

ص:117

اهمیت نمادها، رمزها و تبلیغات غیرمستقیم را می نمایاند. دو برنامه تلویزیونی را تصور کنید که در یکی، فردی با ظاهر کاملاً مذهبی، به مخاطب آموزش نماز می دهد و در برنامه ای دیگر، در سکانسی از فیلم، قهرمان نقش اول داستان که از فردی فداکار، خوش صحبت و سیما و دارای توانایی های علمی یا جسمی است، در حالی که درگیر یک ماجرای عاطفی است، برای رسیدن به خواست خود نماز می خواند. در اینجا، در یک صحنه از فیلم و در متنی از نمایش، به طور غیرمستقیم یک باور دینی را آموزش داده اید. در روش نخست، تنها نماز را آموزش داده اید یا خواسته اید که فرد نماز بخواند. این کار در مخاطب، نوعی مقاومت در پذیرش آن خواسته ایجاد می کند، ولی در روش دوم؛ یعنی آموزش غیرمستقیم، چنان صحنه پردازی کرده اید که می توان نتایج زیر را از آن برداشت کرد:

 الف) در شرایط سخت زندگی که امکان هرگونه واکنشی در آن شرایط وجود دارد، نماز بخوانید و به خداوند پناه ببرید.

ب) نماز خواندن، رفتار نیکویی است؛ چون فردی که این همه اخلاق خوب دارد، نماز هم می خواند. (البته در مراحل متعالی تر، می توان نشان داد که دیگر خصلت های پسندیده وی نیز به سبب نماز خواندن او است).

ج) انسان های خوب، نمازخوان هستند.

د) شیوه نماز خواندن، آداب لباس پوشیدن و مقدمات نماز را نیز آموزش داده ایم.

ه) نگرش مثبت به افراد دین دار را در مخاطب ایجاد کرده ایم.

و) کمترین مقاومت منفی در مخاطب صورت می گیرد؛ چون نخواسته ایم

ص:118

مخاطب به طور مستقیم یک باور (نماز خواندن در شرایط سخت) را بپذیرد.

 جدول شماره 2 - درصد برنامه های طنز و سرگرم کننده در تلویزیون های جهان

ردیف

نام کشور

درصد برنامه های طنز  و سرگرم کننده

ردیف

نام کشور

درصد برنامه های طنز  و سرگرم کننده

1

نیوزیلند

66%

27

مکزیک

45%

2

اکوادور

61%

28

اسپانیا

44%

3

سنگاپور

60%

29

نروژ

44%

4

ایرلند

59%

30

ایالات متحده آمریکا

44%

5

هنک کنگ

59%

31

سیریلانکا

43%

6

آرژانتین

59%

32

مالزیا

43%

7

آلمان شرقی

57%

33

چین

43%

8

ایسلند

55%

34

چکسلواکی

41%

9

ترکیه

54%

35

ایتالیا

40%

10

تونس

51%

36

سنگال

39%

11

نیجریه

51%

37

برونی

39%

12

زیمبابوه

51%

38

کنیا

38%

13

ویتنام

50%

39

بلغارستان

38%

14

آلمان غربی

50%

40

سوریه

38%

15

هندوستان

50%

41

انگلستان

37%

16

پاکستان

50%

42

استرالیا

37%

ص:120

17

برزیل

50%

43

شوروی

36%

18

دانمارک

49%

44

فیلیپین

35%

19

یمن جنوبی

48%

45

هلند

35%

20

بلژیک

48%

46

یوگسلاوی

35%

21

الجزایر

48%

47

فرانسه

34%

22

مصر

48%

48

لهستان

34%

23

اتریش

47%

49

اوگاندا

33%

24

کره جنوبی

46%

50

کوبا

33%

25

ونزوئلا

46%

51

ساحل عاج

25%

26

فنلاند

45%

52

اندونزی

20%

د) تصویرها چه کسی را متهم می کنند؟ وقتی خبر یا گزارشی با تصویری همراه می شود، مثلاً وقتی عکس یک کودک گرسنه افریقایی در رسانه های غربی چاپ می شود، چه هدفی دنبال می شود؛ آیا بی کفایتی دولت مردان افریقایی را نشان می دهد یا جنگ های داخلی را بزرگ می نماید، یا اینکه غربیان را در قالب قهرمانانی جلوه می دهد که به کمک گرسنه های افریقایی شتافته اند؟! شاید با طرح این پرسش که «عکس ها چه کسی را متهم یا قهرمان معرفی می کنند و چرا»، گمان شود استعمارگران غربی جایگاهی در این بدبختی مصیبت بار ندارند.

 ه) از میان انبوه خبرها، خبرهای مهم را شناسایی کنید. خبرهای تلویزیون، بازتاب همه آنچه رخ داده نیست، بلکه رخدادهایی است که از نظر فردی به نام «روزنامه نگار» یا «خبرنگار»، ارزش خبری دارد. شما چه موافق باشید و چه مخالف، تشخیص اهمیت آنچه گزارش می شود، با شماست و خبرنگاران تنها می کوشند اعتماد شما را جلب کنند.

_والتر کرانیگات_ (گوینده ای که چند دهه در تلویزیون های امریکا، خبر خواند) بخش پایانی برنامه خبر شب شبکه _سی.بی.اس _را با این عبارت نامناسب به پایان می برد: «ماجرای امروز از همین قرار بود...»، ولی آنچه وی می خواست بگوید یا باید می گفت، چنین بود: «ماجرا از این قرار بود که گروه خبری ما در خیابان 57 فکر می کرد چنین است». توجه به همین نکته ها، در رمزگشایی بسیاری از هدف های پنهان رسانه های خبری، اثرگذار است.

شایسته است هم زمان با تجویز یا تحریم برنامه ها یا ابزارهای جنگ رسانه ای که امروزه تا حدی کنترل آنها ناممکن شده است، شاخص های تبیین

ص:122

و تحلیل درست به مردم آموخته شود.

می کنند.

و) در نظام اسلامی، رسانه ها باید بتوانند دولت را نقد کنند.

صدا و سیما در اجرای آموزه امر به معروف و نهی از منکر می تواند به نقد صحیح دولت و کارگزاران حکومت بپردازد و نماینده شایسته ای برای مردم در انتقال دیدگاه های سازنده آنها باشد. این حرکت، وظیفه شرعی این رسانه است و اهرم انتقاد مخرّب را از دست جریان های ضدانقلاب خارج می کند.

ج) تشکل های مردمی در بازار و مکان های دیگر (خیریه و...)؛

د) گفت وگوی رو در رو.

حفظ و تقویت نهادهای سنّتی در کنار بهره مندی از رسانه های مدرن، طیف گسترده ای از مخاطبان را پوشش خواهد داد.

بند دوم ماده 29 _اعلامیه جهانی حقوق بشر _و بند سوم ماده 19 _میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، _به این موضوع اختصاص دارد. میثاق یاد شده پس از اشاره به اصل آزادی پخش اطلاعات، در بند دوم مقرر می دارد: «اعمال حقوق یاد شده در بند دوم این ماده، مستلزم حقوق و مسئولیت های خاص است. ازاین رو، چه بسا تابع محدودیت های معیّنی شود که در قانون تصریح شده است و برای امور زیر ضرورت دارد: احترام به حقوق یا حیثیت دیگران؛ حفظ امنیت ملی یا نظم عمومی یا سلامت یا اخلاق عمومی».

 ارزش های فرهنگی و اعتقادی هر جامعه، برجسته ترین مصداق ضرورت های اجتماعی به شمار می روند. ازاین رو، رعایت آنها الزام حقوقی دارد. برای مثال، مجمع عمومی سازمان ملل متحد «با ملاحظه اینکه ارزش و کرامت هر فرهنگ و نیز توانایی حفظ و توسعه ماهیت متمایز آن، حق اساسی همه کشورها و ملل است»، قطع نامه (28) 3148 مورخ 1973 م. را با عنوان «حفظ و اشاعه ارزش های فرهنگی» به تصویب رساند.

نتیجه اینکه برنامه های ماهواره ای از نظر محتوا تابع مقررات و محدودیت هایی هستند که حفظ امنیت ملی، نظم عمومی و احترام به ارزش های اعتقادی و فرهنگی هر ملت از جمله آنهاست. از سوی دیگر، دولت ها در قبال پخش برنامه های ماهواره ای خارج از چارچوب قانونی، مسئولیت بین المللی دارند و در مراجع صالح می توان خواستار رسیدگی و صدور حکم در این زمینه شد.

ص:126

بررسی و نقد تجربه دیگر کشورهای آسیایی

بیشتر کشورها از میانه دهه 90 میلادی، برنامه هایی را برای آنچه بهره وری ملی از ماهواره می نامیدند، اجرا کردند. نخست به انواع بهره وری از ماهواره اشاره می کنیم. در دهه اول، سه نوع بهره وری ملی را از ماهواره می توان نشان داد:

1. استفاده از ماهواره برای پخش مستقیم برنامه شبکه های مختلف تلویزیون ملی در داخل کشور. این کار به منظور رهایی از موانع طبیعی گسترش پوشش شبکه های تلویزیونی ملی به مناطق دوردست و کم جمعیت یا برای بالا بردن کیفیت دریافت برنامه ها در بسیاری از کشورها (مانند هند و  استرالیا) صورت گرفته است.

2. استفاده از ماهواره برای پخش مستقیم برنامه شبکه های تلویزیون ملی یا شبکه های تازه تأسیس (با هدف خاص) در دیگر کشورها. معمولاً پخش ماهواره ای برنامه های تلویزیونی برای دیگر کشورها، با هدف های زیر صورت می پذیرد: حضور جهانی فرهنگ کشور مبدأ؛ اطلاع رسانی جهانی؛ اثرگذاری بر افکار عمومی کشورهای مقصد به ویژه با هدف پخش برنامه های تلویزیونی برای جمعیت های مهاجر ساکن در کشورهای دیگر.

پخش ماهواره ای _شبکه خبر، _شبکه های _جام جم _و شبکه _سحر ایران _برای منطقه خاورمیانه، اروپا و امریکا را می توان در این دسته بندی جای داد. امروزه بسیاری از شبکه های در دسترس از همین نوع شبکه های تلویزیونی هستند.

3. استفاده از برنامه شبکه های ماهواره ای خارجی (ملی یا خصوصی متعلق به کشور خاص یا جهانی) برای بالا بردن حجم، گوناگونی و کیفیت شبکه های

ص:127

دریافتی. هدف این نوع بهره برداری، جبران نقص های کمّی و کیفی تولیدات و محتوای شبکه های تلویزیونی معمولی و جلب توجه مخاطبان به شبکه های کنترل شده است. این امر برای جلوگیری از گرایش مردم به استفاده از ماهواره است که مخاطبان را در معرض پیام های مخرب فرهنگی و سیاسی نامطلوب قرار می دهد.

در _پاکستان_، شبکه NTM با عقد قرارداد ده ساله با تلویزیون این کشور (در سال 1994 م.) برنامه های شبکه های CNN و BBC را پس از حذف صحنه های نامناسب به صورت شبانه روزی پخش می کند. همچنین شبکه خصوصی   ETVکه روزانه 6 ساعت برنامه پخش می کند، صددرصد خصوصی و متعلق به اتباع پاکستانی است که با سرمایه ای حدود 5/6 میلیون دلار راه اندازی شده است. این شبکه، برنامه های خود را از _سنگاپور_ به طور هم زمان در ماهواره های _آسیاست_ و _استارپلاس_ پخش می کند. برنامه های این شبکه ها، کنترل می شود، ولی با وجود آنکه در پاکستان، محدودیتی برای خرید و نصب دستگاه های ماهواره ای وجود ندارد، راه اندازی این گونه شبکه ها و به ویژه NTM، گرایش به خرید گیرنده های ماهواره ای را به شدت کاهش داده است.

در _ترکیه_، با وجود صدها شبکه تلویزیونی سراسری و منطقه ای (دولتی و خصوصی)، نزدیک به ده شبکه ایستگاه های رله زمینی برای ساکنان مناطق مختلف (به ویژه شهرهای بزرگ _استانبول_ و _آنکارا_) یا مشترکان شبکه های کابلی پخش می شود. در این کشور، استفاده از تجهیزات دریافت ماهواره ای ممنوع نیست.

_چین _از جمله کشورهایی است که استفاده از تجهیزات دریافت برنامه های

ص:128

ماهواره ای را غیرمجاز اعلام کرده است، ولی با توجه به گستردگی جغرافیایی و فراوانی جمعیت، تعدادی سیستم های ماهواره ای برای پخش مستقیم شبکه های خود راه اندازی کرده است. در این کشور، از بشقاب ها و ریسیورهای خاصی برای دریافت شبکه های ملی استفاده می شود و به کارگیری دستگاه های دیگر ممنوع است.

در _تایلند، _نزدیک به ده شبکه تلویزیونی داخلی وجود دارد که حجم زیادی از برنامه های خود را به برنامه های خارجی اختصاص می دهند و آن را به صورت دوبله (همراه با زبان اصلی، با موج FM رادیویی یا دو زبانه  تلویزیونی) پخش می کنند. افزون بر این، شرکت UBC به صورت یک شرکت سهامی، تلویزیون کابلی و ماهواره ای را اداره می کند. این شرکت، ده ها شبکه بین المللی فیلم، ورزش، سرگرمی و خبری را با استفاده از سیستم توزیع کابلی و ماهواره ای پخش می کند. سیستم کابلی در _بانکوک _و برخی از شهرها و سیستم ماهواره ای در سراسر کشور در دسترس قرار دارد. 86 شرکت مجاز نیز به صورت محدود و محلی، خدمات تلویزیونی کابلی ارائه می دهند. میانگین مشترکان هر یک از این تلویزیون ها، 1500 نفر تخمین زده می شود. در تمام شبکه های تلویزیونی شرکت UBC، آگهی های تجاری و مطالب غیراخلاقی یا ناسازگار با موازین امنیت ملی و نظم اجتماعی سانسور می شود.

در کشور _اندونزی، _چند شرکت خصوصی تلویزیونی، برنامه های خود را به صورت ملی یا محلی برای مشترکان پخش می کنند. برخی از این شبکه ها، با بهره گیری از سیستم پخش کابلی، خدمات اینترنتی را نیز در دسترس مشترکان قرار می دهند. در این کشور، استفاده از تجهیزات ماهواره ای کاملاً آزاد است و

ص:129

هیچ گونه محدودیت قانونی وجود ندارد، به گونه ای که حتی برخی شبکه های ماهواره ای خارجی، مانند شبکه _استار _(واقع در هنگ کنگ)، برای این کشور برنامه ویژه پخش می کنند. در حال حاضر، وضعیت کلی رسانه های گروهی در اندونزی مورد رضایت دولت و احزاب نیست و اقدام های قانونی برای اجرای اصلاحات در این زمینه، در حال پی گیری است.

کشور _سنگاپور_ نیز با وجود قرار گرفتن در چهارراه تجاری و ارتباطاتی جنوب شرقی آسیا، قوانین ویژه ای برای محدودیت اطلاعات و فعالیت  رسانه ها دارد. در این کشور، نصب تجهیزات ماهواره ای برای افراد و حتی اداره ها (به جز شرکت ها، سفارت خانه های خارجی، سازمان های رسانه ها و وزارت خانه ها دولتی) ممنوع است. البته تلویزیون کابلی رواج بسیاری دارد و دست کم 18 شرکت به توزیع کابلی ده ها شبکه تلویزیونی برای مشترکان خود می پردازند. محتوای این شبکه ها، با توجه به ارزش های فرهنگی جامعه سنگاپور سانسور می شود. همچنین در زمینه اهانت به ادیان و ملت ها، پخش سکس، خشونت و مواد مخدر، محدودیت های ویژه ای اعمال می شود.

_مالزی _با راه اندازی شرکت ماهواره ای ASTRO در سال 1995 م. یکی از پیشرفته ترین سیستم های ماهواره ای ملی را در قاره آسیا به راه انداخت. این شرکت که با بودجه ای نزدیک به 700 میلیون دلار تأسیس شده، کاملاً دولتی است. این شبکه ماهواره ای در حال حاضر، 38 شبکه تلویزیونی و 16 شبکه رادیویی را از طریق ماهواره های خود برای تمام کشور و کشورهای منطقه (مانند اندونزی، سنگاپور و تایلند) پخش می کند. استفاده از سیستم دیجیتالی و استفاده از ماهواره های با قدرت پخش بالا، دریافت این شبکه ها را با استفاده از

ص:130

بشقاب کوچک 60 سانتی متر عملی کرده است. همچنین برای حفظ منافع مالی، ریسیورهای خاصی طراحی شده است. این شرکت در حال حاضر 000/800 مشترک داخلی (و نیز 000/10 مشترک در کشور برونئی) دارد. برنامه های این شرکت از طریق بسیاری از شبکه های جهانی، تهیه و پس از نظارت دقیق، پخش می شود. در این شبکه ها، آگهی های تبلیغات خارجی، صحنه های خشونت بار و مستهجن و تبلیغ مسیحیت ممنوع است. برای مراقبت از محتوای برنامه ها، از سه روش سانسور استفاده می شود:

 الف) گاهی برنامه از ماه ها قبل بازبینی و سپس به شرکت اصلی اجازه پخش داده می شود.

ب) برخی شبکه های خبری، ورزشی و سرگرمی (به ویژه شبکه کارتونی برای کودکان) با تأخیر و با سانسور هم زمان پخش می شوند.

ج) برخی شبکه ها نیز با تأخیر نیم ساعته تا یک ساعته به پخش برنامه می پردازند. گاه این تأخیر تا چند ساعت ادامه می یابد (مانند روش پخش شبکه الجزیره).

به هر حال، هر برنامه که به سانسور بیش از 5 دقیقه نیاز داشته باشد، به طور کامل، حذف و برنامه دیگری جای گزین آن می شود. در کشور مالزی، تجهیزات ماهواره ای شرکت دیگری به جز شرکت _آسترو _ممنوع است و برابر قانون، متخلفان به جریمه نقدی تا 000/25 دلار محکوم می شوند.

کشورهای آسیایی برای کاهش پی آمدهای منفی شبکه های تلویزیونی ماهواره ای بسیار تلاش می کنند، ولی به دلیل اثرپذیری از تساهل و تسامح نظام لیبرالیستی غرب، در حوزه اصول بنیادین مذهبی و اخلاقی، چشم خود را بر

ص:131

بسیاری از آثار زیان بار این شبکه ها بسته اند. ازاین رو، الگوبرداری از آنها جای تأمل دارد. حاکمیت گفتمان لیبرالیستی بر بسیاری از شبکه های ماهواره ای کاملاً مشخص است. لیبرالیسم در حوزه اقتصاد، هرگز نمی تواند داعیه دار عدالت، مذهب و اخلاق باشد؛ چون باید و نبایدهای اخلاقی و مذهبی جلو ثروت اندوزی و قدرت طلبی را می گیرد. ازاین رو، بیشتر این شبکه ها در استفاده از تصویرهای مستجهن، خشن، استفاده ابزاری از زن برای تبلیغات، ترویج فرهنگ مصرف گرایی افراطی و هرآنچه به گردش چرخ های  نظام لیبرالیستی به ویژه در حوزه اقتصاد شتاب بیشتری دهد، ابایی ندارند.

به نظر می رسد در کشور ما نیز اندیشه آزادسازی استفاده از شبکه های ماهواره ای - حتی به صورت محدود - بیشتر پاک کردن صورت مسئله است تا یافتن راه حل اساسی برای عواملی که گرایش برخی از مردم را به این شبکه ها فراهم آورده است.

از چندی پیش، در کشور ما نیز بحث هایی در برخی جلسه های رسمی و غیررسمی درباره آزاد شدن استفاده از ماهواره طرح شده است. حتی در فرض حداقلی، نتیجه گیری شده است که از طریق فیبر نوری، نزدیک به 50 شبکه بی ضرر یا کم ضرر برای مشتاقان فرستاده شود تا از این طریق، عطش گرایش به ماهواره فرو نشیند و افراد به صدا و سیمای کشور یا دست کم به همین شبکه کابلی بسنده کنند.

افزون بر مواردی که پیش تر گفته شد، درباره این بحث، ملاحظه هایی هست که به آنها اشاره می شود:

1. مشتریان فعلی ماهواره، با این طرح، دیش ها را جمع نخواهند کرد و

ص:132

شبکه های کابلی، هرگز آنها را اقناع نخواهد کرد.

2. اگر در حال حاضر برای جمع آوری دیش ها موانعی هست، با این گونه طرح ها، این موانع برطرف نمی شود. (موانع فرضی: فشار بین المللی، شعار آزادی خواهی یا محدودیت مردم، ناتوانی نیروی انتظامی در جمع آوری، مصلحت نبودن برخورد با جمعیت زیادی که در شهرهای بزرگ، مشتری ماهواره اند و...).

3. شبکه بی خطر و مناسب ماهواره ای وجود ندارد. شبکه های فیلم و  سریال، مشکل سکس و خشونت؛ شبکه های خبری، مشکل اطلاع رسانی جهت دار و تحریف رویدادها و شبکه های ورزشی، مشکل ورزش بانوان را دارند. حتی شبکه های مستند نیز معمولاً با سکس و تحریف حقایق همراه هستند. افزون بر آنکه همه انواع شبکه ها، مشکل پیام بازرگانی و انحراف های آن را دارند.

4. استفاده از شبکه کم خطر؛ یعنی پذیرفتن و دست برداشتن از بعضی اصول و فروع دینی و پیرو تساهل و تسامح لیبرالی شدن. بی گمان، این تنزل، پس از مدتی نهادینه می شود و به شبکه های کنونی نیز سرایت می کند. پس از آن، برای حفظ جذابیت شبکه های کابلی، بر گسترش دامنه تساهل و تسامح تأکید می شود و این روند تنزلی، به ناچار پی گرفته خواهد شد.

5. در حال حاضر، برخی افراد در شهرهای بزرگ از ماهواره استفاده می کنند و خود به غیرقانونی بودن آن آگاهند. همچنین می دانند که این شبکه ها، آثار نامطلوب فرهنگی و اخلاقی برای خود و خانواده شان دارد. از همین رو، خانواده های مذهبی و حتی افراد معمولی جامعه به ماهواره گرایشی

ص:133

ندارند. با آمدن شبکه کابلی، زشتی استفاده از ماهواره شکسته می شود؛ یعنی فرهنگ غرب در سطح ملایم تری نهادینه می گردد. در نتیجه، افراد معمولی نیز به استفاده از ماهواره گرایش می یابند. برای اینکه گروهی دنبال فساد نروند (که می روند)، نباید فساد کمتری را به کل جامعه تزریق کرد.

6. هم اکنون بعضی از عالمان دینی و دین داران از رسانه ملی ناراضی هستند. با این کار، هم شمار آنها زیادتر خواهد شد و هم بهانه های بیشتری برای نارضایتی و بریدن از رسانه و نظام پیش می آید.

 7. سیری از لهو و لعب، پایان ندارد. هرچه در این مسیر گام برداشته شود، اگر هم چندی اقناع کننده باشد، پس از مدتی، عطش موارد سرگرم کننده تر و جدیدی تر ایجاد می شود. این همان چاه ویلی است که رسانه های غربی در آن سقوط کرده اند.

8. برای جلوگیری از گرایش مردم به ماهواره، باید برنامه های غربی به صورت جذاب و منطقی نقد شوند و خطرهای آن برای مردم تشریح شود. این کار را می توان از نقد صحیح فیلم ها و سریال های خارجی آغاز کرد که در شبکه های داخلی پخش می شوند.

9. رسوخ اندیشه و فرهنگ غربی، تنها با سکس و خشونت نیست، بلکه زمینه فرهنگی و پشتوانه هویتّی برنامه های غربی که معمولاً فراموش می شوند، اثری ماندگارتر دارند. حتی آسیب فرهنگی را به سمت پدیده هایی که به گمان خود از آنها جلوگیری کرده ایم (مانند سکس، خشونت، تحریف، غرب زدگی و سکولاریسم و...)، تغییر می دهند. پس با سانسور برنامه ها، مشکل اصلی باز هم باقی می ماند و به تدریج، الگوهای غربی خواه ناخواه در زندگی و خلق و

ص:134

خوی مردم ما اثر خواهد گذاشت.

19

5

13

87

16 درجه شرقی

EUTELSAT W2

42

206

49

135

19.2 درجه شرقی

ASTRA

1B, 1C, 1E, 1F, 1G, 1H, 2C

1

1

1

32

21.5 درجه شرقی

EUTELSAT 2F3

0

111

0

0

21 درجه شرقی

AFRISTAR

0

2

0

20

23.5 درجه شرقی

KOPERNIKUS 3,ASTRA 1D

32

29

28

61

26 درجه شرقی

ARABSAT 2A,3A

0

63

0

49

28.2 درجه شرقی

ASTRA

2A, 2B, 2D

0

10

0

76

28.5 درجه شرقی

EUROBIRD

1

4

4

9

30.5 درجه شرقی

ARABSAT 2B

0

0

0

24

31.3 درجه شرقی

TURKSAT 1B

0

13

0

60

36درجه شرقی

EUTELSAT SESAT, W4

0

0

0

1

40.5 درجه شرقی

GORIZONT 31

34

17

16

57

42 درجه شرقی

TURKSAT 1C

EURASIASAT 1

ص:136

0

3

0

29

45 درجه شرقی

EUTOPE STAR 1

0

10

0

21

48 درجه شرقی

EUTELSAT 2 F1 EUROPE STAR  B

0

0

1

1

50 درجه شرقی

ANATOLIA 1

2

0

1

1

53 درجه شرقی

GORIZONT 32

0

0

5

0

55 درجه شرقی

INSAT 2D

0

0

0

5

56 درجه شرقی

MOST 1

1

2

11

22

57 درجه شرقی

NSS 703

0

3

2

9

60 درجه شرقی

INTELSAT 604

12

2

5

8

62 درجه شرقی

INTELSAT 902

0

5

0

13

64 درجه شرقی

INTELSAT 804

0

4

4

5

66 درجه شرقی

INTELSAT 704

1

25

3

38

68.5 درجه شرقی

PANAMSAT 7,10

0

0

5

2

74 درجه شرقی

INSAT 3C

5

6

4

5

75 درجه شرقی

LMI 1

0

11

0

40

76.5 درجه شرقی

APSTAR 2R

1

9

7

62

78.5 درجه شرقی

THAICOM 2,3

1

7

2

14

80 درجه شرقی

EXPRESS 6A

7

0

9

34

83 درجه شرقی

INSAT 2E, 3B

0

0

1

0

87.5 درجه شرقی

CHINASTAR 1

ص:137

87.5 درجه شرقی

CHINASTAR 1

88 درجه شرقی

ST 1

90 درجه شرقی

YAMAL 102

91.5 درجه شرقی

MEASAT 1

93.5 درجه شرقی

INSAT 2B/2C

96.5 درجه شرقی

GORIZONT 28

100.5 درجه شرقی

ASIASAT 2

103 درجه شرقی

EXPRESS 9

105 درجه شرقی

ASIASTAR

105.5 درجه شرقی

ASIASAT 3S

ASLASTAR

107.7 درجه شرقی

CAKRAWARTA 1

108 درجه شرقی

AAP 1

TELKOM 1

110 درجه شرقی

BSAT 1A   , 2A

ص:138

110 درجه شرقی

BSAT 1A   , 2A

110.5 درجه شرقی

SINOSAT 1

113 درجه شرقی

KOREASAT 2, PALAPA C2

116 درجه شرقی

KOREASAT 3

120 درجه شرقی

THAICOM 1A

124 درجه شرقی

JCSAT 4A

125 درجه شرقی

CHINASAT 6

128 درجه شرقی

JCSAT 3

134 درجه شرقی

APSTAT 1A

138 درجه شرقی

APSTAR  1

140 درجه شرقی

GORIZONT 22

144 درجه شرقی

SUPERBIRD C

ص:139

144 درجه شرقی

SUPERBIRD C

145 درجه شرقی

GORIZONT 21

146 درجه شرقی

AGILA 2

148 درجه شرقی

MEASAT 2

150 درجه شرقی

JCSAT 1B

150 درجه شرقی

JCSAT 2

156 درجه شرقی

OPTUS B3

158 درجه شرقی

SUPERBIRD A2

160 درجه شرقی

OPTUS B1

162 درجه شرقی

SUPERBIRD B1,4

166 درجه شرقی

PANAMSAT 8

169 درجه شرقی

PANAMSAT 2

ص:140

169 درجه شرقی

PANAMSAT 2

174 درجه شرقی

INTELSAT 802

177 درجه شرقی

INTELSAT 702

180 درجه شرقی

INTELSAT 701

185.7 درجه شرقی

TDRS 5

212 درجه شرقی

ECHOSTAR  1

221 درجه شرقی

AMC 8

223 درجه شرقی

AMC 7

225 درجه شرقی

SATCOM C4

227 درجه شرقی

GALAXY 1R

229 درجه شرقی

SATCOM C3

231 درجه شرقی

TELSTAR 7

ص:141

231 درجه شرقی

TELSTAR 7

233 درجه شرقی

GALAXY 9

235 درجه شرقی

GALAXY 5

237 درجه شرقی

GALAXY 10R

241 درجه شرقی

ECHOSTAR 4,6

241.5 درجه شرقی

DIREC TV 6

241.3 درجه شرقی

ANIK E1

243.2 درجه شرقی

SATMEX 5

247 درجه شرقی

SOLIDARIDAD 2

248.9 درجه شرقی

ANIK E2

250 درجه شرقی

ECHOSTAR 5  DIREC TV 1

252.7 درجه شرقی

ANIK F1

ص:142

252.7 درجه شرقی

ANIK F1

255 درجه شرقی

G-STAR 4

257 درجه شرقی

AMC 1

259 درجه شرقی

AMC4, DIREC TV1R/2/3

265 درجه شرقی

TELSTAR 5

256 درجه شرقی

GALAXY4R

261 درجه شرقی

GALAXY 81,3R

267 درجه شرقی

TELSTAR 6

268 درجه شرقی

BRASILSAT B4

269 درجه شرقی

GALAXY  11 _NIMIQ  1

271 درجه شرقی

TELSTAR 4

273 درجه شرقی

AMC   3

ص:143

273 درجه شرقی

AMC   3

275 درجه شرقی

AMC   2

276 درجه شرقی

BRASILSAT B3

279 درجه شرقی

SATCOM  K2

281 درجه شرقی

AMC  5

286 درجه شرقی

SBS 6,GALAXY  6

288.2 درجه شرقی

NAHUEL 1A, AMC 6

290 درجه شرقی

BRASILSAT B1

295 درجه شرقی

BRASILSAT B2

298.5 درجه شرقی

ECHOSTAR 3

302 درجه شرقی

PANAMSAT 9

304.5 درجه شرقی

INTELSAT 805

ص:144

304.5 درجه شرقی

INTELSAT 805

307 درجه شرقی

INTELSAT 706

310 درجه شرقی

INTELSAT 709

313 درجه شرقی

TDRS 6

315 درجه شرقی

PANAMSAT 1R

317 درجه شرقی

PANAMSAT 6, 6B, 3R

319.5 درجه شرقی

NSS 806

322.5 درجه شرقی

TELSTAR

325.5 درجه شرقی

INTELSAT 601

328.5 درجه شرقی

INTELSAT 801

330 درجه شرقی

HISPASAT 1A,1B,1C

332.5 درجه شرقی

INTELSAT 605

ص:145

332.5 درجه شرقی

INTELSAT 605

335.5 درجه شرقی

INTELSAT 603

338.5 درجه شرقی

NSS K,803

342 درجه شرقی

INTELSAT 901

345 درجه شرقی

TELSTAR12

346 درجه شرقی

EXPRESS 2

347 درجه شرقی

SIRIUS W

347.5 درجه شرقی

EUTELSAT 2F2

349 درجه شرقی

EXPRESS 3A

352 درجه شرقی

TELECOM 2D, ATLANTIC BIRD 2

353 درجه شرقی

NILESAT 101,102

355 درجه شرقی

TELECOM 2C

ص:146

3

15

7

12

355 درجه شرقی

TELECOM 2C

0

9

0

28

356 درجه شرقی

AMOS 1

0

34

3

31

359 درجه شرقی

INTELSAT 707

0

21

1

8

359.2 درجه شرقی

THOR 1,2,3

شبکه تلویزیونی       TV= TELEVISION

شبکه رادیویی      R= RADIO

شبکه دیجیتال     DIG= DIGITAL

شبکه آنالوگ      ANA= ANALOG

شبکه آزاد     FTA= Free to AIR

شبکه آزاد، شبکه هایی است که با ریسیورهای معمولی که قابلیت پذیرش کارت را ندارند، قابل دریافت است.

ص:147

راهبردی، 1378.

20. روزنامه _ابرار، _5/8/1381 و 3/7/1379.

21. روزنامه _کارگر، _8/5/1377.

22. ری، سورتی، _رسانه ها، جرم و عدالت اجتماعی، _1988.

23. _زبان رسانه ای مشترک؛ _«چگونه رادیو و تلویزیون های آسیایی می توانند با یک زبان صحبت کنند؟»، 22/8/82

24. سایت خبری و تحلیلی خط نهم، 10/3/1384.

25. سروش، سال بیست و چهارم، 21 دی ماه 1381.

 26. سعید، ادوارد، _پوشش خبری اسلام در غرب_، ترجمه: عبدالرحیم گواهی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1378.

27. _صحیفه امام _رحمه الله، ج 19.

28. صدا و سیما، بررسی نگرش مردم نسبت به استفاده از ماهواره، 1376.

29. صدا و سیما، نظرسنجی از مردم تهران درباره ماهواره، 1373.

30. ضیایی پرور، حمید، _جنگ نرم (2)، ویژه جنگ رسانه ای، _تهران، مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر، 1383.

31. طباطبایی، صادق، _طلوع ماهواره و افول فرهنگ (چه باید کرد؟)_، تهران، اطلاعات، 1377.

32. فرح نژاد، افشار، مهرداد، _مرجع کامل ماهواره های تلویزیونی، _تهران، آذرخش، 1381.

33. کازنو، ژان، _قدرت تلویزیون، _ترجمه: علی اسدی، تهران، امیرکبیر، 1364.

34. کاویانی، محمد، «تبلیغات و جنگ روانی»، نشریه _حوزه و دانشگاه_، ش 29.

35. _کیهان فرهنگی، _شماره 205.

36. متفکر، حسین، _جنگ روانی، _نمایندگی ولی فقیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اداره روابط عمومی و انتشارات، 1381.

37. مجله _حقوقی و قضایی دادگستری، _27/5/77.

38. محسنیان راد، مهدی، _ارتباط شناسی، _انتشارات سروش، چاپ اول، 1369.

39. محمدی، مجید، _دین و ارتباطات، _تهران، کویر، 1382.

40. معتمدنژاد، کاظم، _وسایل ارتباط جمعی، _تهران، دانشگاه علامه طباطبایی، 1372.

41. مک لوهان، مارشال، _شناخت وسایل ارتباط جمعی، _ترجمه: ژیلا سازگار.

42. نادری، هادی، _فرکانس ماهواره های قابل دریافت در ایران، _تهران، دانش بیگی، 1381.

ص:149

43. نشریه اداره کل مطبوعات و رسانه های وزارت ارشاد اسلامی، 1365.

 44. نشریه _دانشگاه آزاد اسلامی،_ شماره 3.

45. نشریه دانشگاه اسلامی، شماره 20.

46. _نشریه سنجش افکار مرکز تحقیقات صدا و سیما، _نظرسنجی درباره ماهواره، دی 1373.

47. نشریه صنایع الکترونیک، شماره 40.

48. نشریه _نگاه حوزه_، شماره 38، 39، 40.

49. نصر، صلاح، _جنگ روانی، _ترجمه: حقیقت کاشانی، محمود، تهران، سروش، 1381.

50. وی ای دی، _جنگ روانی، _ترجمه: گروه علوم انسانی، انتشارات دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی.

51. همشهری ماه، شماره 5.

52. Anup shah, war, propaganda and media Eb 2003.

53. Robert T HOLT and Robert w.van de velde, strategic psychological operations.

54. Radio warfave, oss and CIA subyerive propaganda Lawrevce solely.

newyork one medison Avenve. 1982.

55. Terence H Qualter, propagando and psychological warfare, 1965.

ص:150